Spacer po Łazarzu - patroni naszych ulic, Reportaże, Ciekawostki

Mieściło się tutaj kino i stacja pogotowia - ulica, której patronuje malarz

10-02-2013 23:54   Janusz Ludwiczak

Zobacz komentarze (1) * Skomentuj

W 1903 roku nazwano ją ulicą Helmholtza. Najstarsze kamienice powstały tutaj w latach 1902-1905, w jednej z nich mieszkał znany polski kompozytor Tadeusz Szeligowski. W 1955 roku pod "oczkiem" otwarto 20-osobową salę kinową, a w sąsiedniej klatce pod numerem 22 przez ponad pół wieku mieściła się stacja pogotowia ratunkowego. Mowa o ulicy, której patronem jest malarz, reprezentant realizmu.

Ulica Chełmońskiego:

• Długość: 342 metry
• Kod pocztowy: 60-753 (od nr 1 do 7), 60-754 (od nr 8 do 12), 60-755 (od nr 13-18), 60-756 (od nr 19 d/k).
• Urząd pocztowy: obszar doręczeń - UP Poznań 2 (ul. Głogowska 17), najbliższa poczta - AP Poznań (ul. Grunwaldzka 17)
• Ilość budynków: 20
• Najwyższy numer: 23
• Status drogi: gminna / dojazdowa, układ uzupełniający
• Komunikacja miejska: brak
• Parafia:
  • Chełmońskiego 8, 9, 10, 11, 14, 15, 16, 17, 18 - Michała Archanioła (ul. Stolarska 7
  • Chełmońskiego 1, 2, 3, 4, 5, 19, 20, 21, 22, 23 - Św. Anny (Limanowskiego 13/Matejki)
• Okręg wyborczy: II (Łazarz-Stary Grunwald-Jeżyce-Ogrody)
• Obwód wyborczy: komisja nr 50, II Liceum Ogólnokształcące (ul. Matejki 8/10)
• Obwód szkół: Szkoła Podstawowa nr 26 (ul. Berwińskiego 2/4), Gimnazjum nr 33 (ul. Wyspiańskiego 27)
• Policja: Komisariat Poznań-Targi (ul. Śniadeckich), rewir I, rejon dzielnicowych 2

Zabudowana przez Johowa, niegdyś ulica Helmholtza

Ulica Józefa Chełmońskiego została zabudowana przez Maxa Johowa i Emila Asmusa. W 1903 roku nazwano ją ulicą Helmholtza (Hermann Ludwig Ferdinand von Helmholtz był to niemiecki lekarz, fizjolog, fizyk i filozof. Sformułował zasadę zachowania energii. Zajmował się mechaniką, akustyką, termodynamiką, światłem, elektrycznością i magnetyzmem, konstruował pierwsze zwierciadło oczne, próbował wyjaśnić mechanizm produkcji energii w gwiazdach).

Od 15 listopada 1919 roku zwie się ulicą Józefa Chełmońskiego, jednak w czasie II wojny światowej Niemcy przemianowali ją ponownie na Helmholtzstrasse.

Jak pisze Zbigniew Zakrzewski w książce "Ulicami mojego Poznania. Poznańskie dzielnice": Ulica Józefa Chełmońskiego była do roku 1930 zabudowana, zwłaszcza od strony wschodniej i południowej, zachowanymi dotąd kamienicami. Kto przed sześćdziesięciu laty (tzn. na początku lat dwudziestych XX wieku) zajrzał do jej wnętrza od ulicy Grottgera, miał po prawej ręce pola uprawne.

Ulica Chełmońskiego ma 342 metry długości, jest jednokierunkowa i przebiega z południa na północ, od ul. Wyspiańskiego do ul. Grottgera, krzyżując się z ul. Siemiradzkiego.

Najstarsze kamienice powstały w latach 1902-1910

Kamienice przy ul. Chełmońskiego zostały zbudowane na początku XX wieku i stanowią zespół mieszkaniowy Johow-Gelände, który znajduje się w obrębie ulic Matejki, Wyspiańskiego, Ułańskiej i Grottgera.

Niemieccy architekci: Max Johow i Emil Asmus byli współwłaścicielami tego terenu, który podzielono według koncepcji Johowa prostokątną siatkę, zaznaczając zarysy poszczególnych parceli, których zabudowa była dziełem różnych architektów. Całość zabudowano dużymi, reprezentacyjnymi cztero-, pięciokondygnacyjnymi kamienicami bez oficyn, z podwórzami stanowiącymi wspólne tereny zielone. Budynki zawierały luksusowe apartamenty (4, 5-pokojowe), z mieszkaniami dla służby na poddaszach i w suterenach. Kompleks Johowa będziemy omawiać przy kolejnych ulicach w tym "fyrtlu" Łazarza.

Według "Spisu zabytków architektury" (wydanego w 2004 roku przez Biuro Miejskiego Konserwatora Zabytków Urzędu Miasta Poznania) najstarsza kamienica przy ul. Chełmońskiego znajduje się pod numerem 23 (narożnik ul. Wyspiańskiego), obecnie jest to "Villa Historica". Kamienica ta została w 2011 roku laureatką konkursu "Dobry Remont", w kategorii najlepsza renowacja, przeprowadzonego przez Stowarzyszenie Inwestycje dla Poznania pod patronatem Miejskiego Konserwatora Zabytków i ZKZL. Więcej o "Villi Historica" przy opisie ul. Wyspiańskiego.

Najstarsze kamienice przy ul. Chełmońskiego powstawały w pierwszej dekadzie minionego wieku. Budynki pod numerem 7 i 15 powstały w 1905 roku, rok później zbudowano kamienice pod numerem 1 i 2 (arch. Anton Kuntzel), nr 13 (arch. z kręgu Emila Asmusa) i pod numerem 22. Natomiast w 1908 roku budowniczy H. Hintz wzniósł dom pod "szóstką".

Przy Chełmońskiego powstawały również kamienice modernistyczne, wśród których jest chociażby dom pod numerem 5 z arkadową klatką schodową biegnącą przez całą elewację.

Mieszkał tu Szeligowski

W zaprojektowanej przez architekta Karla Roskama i zbudowanej w latach 1905-1906 kamienicy przy ul. Chełmońskiego 22 mieszkał znany polski kompozytor Tadeusz Szeligowski. Na elewacji kamienicy znajduje się tablica pamiątkowa projektu Józefa Kopczyńskiego upamiętniająca postać kompozytora:

"W domu tym mieszkał i tworzył w latach 1947-1963 prof. dr Tadeusz Szeligowski, wybitny kompozytor, twórca pierwszej opery w Polsce Ludowej".

Pod oczkiem funkcjonowało Kino Miniaturka...

W powojennym Poznaniu, kiedy ożywało życie filmowe. Pod numerem 21 w 1955 roku otwarto Kino Miniaturka. 20-osobowa sala kinowa powstała ze zwykłego pokoju mieszkalnego.

W "Miniaturce" prezentowane były filmy, które już dawno zniknęły z afiszy dużych kin albo wcale się na nich nie pojawiły, a spektakl filmowy odbywał się niezależnie od liczby widzów. Kino to zostało ostatecznie zlikwidowane na początku lat 90.

...a tuż obok pogotowie ratunkowe

Z kolei w sąsiedniej klatce, pod "dwudziestką" mieściła się rejonowa stacja pogotowia ratunkowego. Pogotowie ratunkowe mieściło się w tej kamienicy przez ponad pół wieku - od stycznia 1951 r. do końca 2005 roku. Z dniem 1 stycznia 2006 roku zostało przeniesione na ul. Rycerską.

Okazuje się, że pogotowie ratunkowe ma większe związki z Łazarzem. Pierwsza stacja mieściła się w budynku obecnej strażnicy pożarnej przy ul. Grunwaldzkiej 16. Wtedy pogotowie dysponowało jedną karetką z lekarzem, sanitariuszem i kierowcą. Trzy miesiące później zostało przeniesione do budynku Hotelu Polonia (obecnie szpital kliniczny, poprzednio 111. Szpital Wojskowy) przy ul. Stolarskiej. Od grudnia 1932 roku aż do II wojny światowej znajdowało się w centrum miasta (m.in. na ul. Fredry czy w Szpitalu Przemienienia Pańskiego na Pl. Bernardyńskim).
Pogotowie ratunkowe na Łazarz powróciło po II wojnie światowej - najpierw mieściło się przy ul. Głogowskiej 95, później aż do 1951 roku przy ul. Śniadeckich.

Pod "jedynką" powstał Instytut Zachodni

W kamienicy przy ul. Chełmońskiego 1 dokładnie 27 lutego 1945 r. utworzony został Instytut Zachodni. Wybór Poznania na siedzibę przyszłego Instytutu nie był przypadkowy. Już w okresie międzywojennym Poznań był ważnym ośrodkiem badań niemcoznawczych, prowadzono tutaj prace naukowe dotyczące stosunków polsko-niemieckich oraz dokumentowano polską przeszłość obszarów zachodnich. W czasach PRL Instytut Zachodni został przeniesiony na Stary Rynek, a mieści się przy ulicy Mostowej 27.

Patronem malarz realizmu

JÓZEF MARIAN CHEŁMOŃSKI urodził się 7 listopada 1849 r. w Boczkach (powiat łowiecki, województwo łódzkie). Był malarzem, reprezentantem realizmu. Namalował m.in. takie dzieła jak "Żurawie", "Babie lato", "Orka", "Bociany" czy "Krzyż w zadymce". Największą sławę przyniosło mu dzieło "Czwórka".
Malował sceny rodzajowe, ukazując z dużym autentyzmem życie wsi polskiej i ukraińskiej oraz sceny myśliwskie. W realistycznych, nastrojowych pejzażach z wielką wrażliwością odtwarzał koloryt przyrody. Rzadziej malował portrety. Był doskonałym malarzem koni.

Józef Chełmoński pochodził ze zubożałej szlachty mazowieckiej. Jego ojciec dzierżawił majątek Boczki, a dziadek był był osobistym sekretarzem Michała Hieronima Radziwiłła.

W latach 1867-1872 r. uczył się w warszawskiej Klasie Rysunkowej i w prywatnej pracowni Wojciecha Gersona, później do 1875 r. studiował w Akademii Monachijskiej. Następnie wyjechał do Paryża, gdzie współpracował jako ilustrator "Le Monde Illustré". Odbył również podróż do Włoch i Ukrainy. Do Polski wrócił w 1887 roku, gdzie zamieszkał w Warszawie. Dwa lata później kupił dworek w Kuklówce Zarzecznej, gdzie zmarł 6 kwietnia 1914 roku. Został pochowany na cmentarzu w Żelechowie.

Ciekawostki:

• przy zbiegu z ul. Siemiradzkiego mieści się wyremontowana w latach 2008-20100 przez miasto secesyjna kamienica, w której zamieszkało 20 rodzin. W odrestaurowanej kamienicy znajdują się mieszkania o powierzchni od 47,90m2 do 132,80m2. Dzięki renowacji wnętrza odzyskały dawny blask. Szczególny charakter nadały odnowione freski, witraże, drewniana klatka schodowa i odrestaurowana granitowa podłoga. W ramach prowadzonych prac powstała też winda, która umożliwi wjazd, szczególnie osobom starszym i matkom z dziećmi mieszkającymi na ostatnich piętrach. Więcej o tej kamienicy napiszemy opisując ulicę Siemiradzkiego.
• na ścianie kamienicy pod numerem 17, nad wejściem do budynku znajduje się napis "Deus Nobiscum", co znaczy "Bóg z nami"
• ulica Chełmońskiego to również zagłębie sklepów z elektroniką. Bez problemów kupimy tutaj rezystory, diody, układy scalone, przełączniki i inne elementy potrzebne do działania telewizora, odbiornika radiowego czy komputera.
• w tym roku planowany jest remont chodników po wschodniej strony ulicy. Na to zadanie Rada Osiedla Św. Łazarz przeznaczy 150 tysięcy złotych

Opracowanie na podstawie - źródła:

• Wikipedia
• Zygmunt Zaleski, Nazwy ulic w Poznaniu, Magistrat Stołeczny Miasta Poznania, 1926 "Spis zabytków architektury", Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2004
• Zbigniew Zakrzewski "Ulicami mojego Poznania. Poznańskie dzielnice"
• "Kina w Poznaniu - historia i statystyka", Oddział Statystyki, Analiz i Sprawozdawczości
• Wydziału Rozwoju Miasta Urzędu Miasta Poznania
• Rejonowa Stacja Pogotowia Ratunkowego w Poznaniu
• strona internetowa Urzędu Miasta Poznania
• Wykaz dróg, Zarząd Dróg Miejskich

Fot: Biblioteka Uniwersytecka UAM, 1912 r. (3), czytelniczka Małgorzata (36,37), Janusz Ludwiczak

ZOBACZ TAKŻE: Na Chełmońskiego wymieniono 50 metrów chodnika, reszta poczeka do przyszłego roku

ZOBACZ TAKŻE: ZDM rozpoczął remont chodnika na ulicy Chełmońskiego, rada osiedla i mieszkańcy zaskoczeni

ZOBACZ TAKŻE: Chodniki na ulicy Wojskowej, Chełmońskiego i Kasprzaka w fatalnym stanie! Czy doczekają się remontu?

ZOBACZ TAKŻE: Villa Historica nagrodzona przez "Inwestycje dla Poznania" i Miejskiego Konserwatora Zabytków

ZOBACZ TAKŻE: Wręczono klucze nowym lokatorom zrewitalizowanej kamienicy przy ul. Siemiradzkiego