Wydarzenia, Ekologia, zieleń i przyroda, Ciekawostki

Ściółkowanie w Ogrodzie Łazarz... na zdrowie

13-01-2016 08:21   redakcja, Marcin Jędrzejczak

Miejska dżungla czy miejska pustynia? Paradoksalnie dwa skrajne ekosystemy porównujemy do aglomeracyjnej przestrzeni. To drugie określenie dotyczy nie tyle relacji międzyludzkich, co określenia bogactwa przyrodniczego w miastach. Miasta wydają się nieprzyjazne dzikiej przyrodzie. Ogród Łazarz, ze swoją leśną enklawą, jest małą śródmiejską ostoją bioróżnorodności. Choć zajmuje małą powierzchnię, to mają szansę w skali mikro zaistnieć w nim procesy "leśne". Wśród nich obieg materii - martwych gałązek, liści i obumarłych fragmentów roślin. A że ma to sens, przekonajcie się sami na przykładach.

Ogród Łazarz w październiku. Wielu przechodniów łapie się za głowę spoglądając na "zaniedbane" ogrodowe rabaty. W obiegowej opinii słyszymy, że zadbane grządki, to grządki wygrabione, pozbawione chwastów, wyrównane. I tu nagle w samym środku Poznania, w Ogrodzie Łazarz społecznicy przed zimą złożyli rękawice, pozostawiając bałagan? Nic bardziej mylnego! Pozostawianie niewygrabionych liści po ich jesiennym opadzie ma uzasadnienie przyrodnicze, a nawet ogrodnicze. Szczególnie jest to korzystne przy zastosowaniu koncepcji ogrodu leśnego. Warto poznać argumenty, aby świadomie poprzeć ten sposób aranżacji ogrodu:

1. Ściółkowanie w ogrodach Matki Natury
W naturalnych lasach, gdzie dominują krzewy i drzewa liściaste, coroczny opad liści jest zjawiskiem, do którego gatunki runa są przygotowane. Nikt liści w lasach nie grabi i to raczej nie dziwi. Rośliny leśne są zatem gotowe na ocienienie w ciągu lata, większą porcję promieni słonecznych wiosną i jesienią (brak zasłaniających liści w koronach) oraz jesienne obsypanie kołderką brązowych liści. Przywieźliśmy pod okap łazarskich drzew właśnie takie gatunki, które w naturalnym środowisku wzrastają zgodnie z cyklem pór roku w lesie liściastym strefy umiarkowanej. Dlaczego warstwa ściółki nie "zadusza" roślin? Stosują one dwa różne przystosowania. Jedne z nich przeżywają od późnego lata do wiosny w postaci struktur podziemnych - cebul, kłączy, bulw. W ten sposób w marcu przez warstwę ściółki przebiją się mięsiste liście śnieżyczki przebiśnieg, zawilców, ziarnopłonów i lilii. Inna grupa gatunków przetrwa do wiosny przykryta ściółką, po czym z rozłogów i rozetek wyda świeże liście i kwiatostany. Zeszłoroczne liście u tych gatunków obumierają, a wycofane cenne substancje inwestowane są w nowe organy. Pod warstwą ściółki zakryte pozostaje większość nasion roślin jednorocznych i światłorządnych.

2. Ograniczenie rozwoju jednorocznych "chwastów"
Dzięki warstwie ściółki nie rosną pozaleśne gatunki, które często uznajemy za chwasty. W Ogrodzie Łazarz już w drugim roku wykiełkowało mniej tego typu roślin. Oczywiście pojęcie chwastu jest określeniem, którego przyroda nie zna, natomiast my ludzie grupujemy do tej kategorii rośliny, gdy uznamy je za niechcianych gości. Chwastem w tym znaczeniu mogą na przykład trawy łąkowe, których młode kępki wyrywamy spośród zagonka buraków, a jednocześnie ich duże rozrośnięte kępy sprzedawane są w centrach ogrodniczych na rabaty trawiaste (np. śmiałek darniowy). W przypadku Ogrodu Łazarz pozostawienie ściółki liściastej sprowadza się do swobodnego wzrostu preferowanych roślin leśnych przy braku potrzeby pelenia innych gatunków "chwastowych". Ściółka jest barierą. Oznacza to mniej naszej pielęgnacyjnej pracy, dzięki samoregulacji.

3. Lepsze warunki wilgotnościowe i żyzności
Martwa materia podczas butwienia gromadzi wodę. Warstwa ściółki liściastej ogranicza parowanie wody z powierzchni gleby. Jest to szczególnie ważne w przestrzeni miasta, gdzie rośliny podczas upalnych miesięcy cierpią na deficyt wody. Naga gleba przesycha szybciej. To właśnie dzięki listnej kołderce grądowe rośliny leśne rosnące w Ogrodzie Łazarz od 2014 roku, przetrwały gorące lato 2015 bez podlewania! W ten sposób leśne gatunki poradziły sobie wśród bloków. Jednocześnie pozostawienie materii roślinnej na powierzchni pod drzewami umożliwia powrót cennych pierwiastków do gleby, a więc też do korzeni. W naturalnych lasach rozkład martwych liści i kłód drzew jest ostatnim etapem zamknięcia obiegu materii w przyrodzie. Skumulowane latem w liściach związki mogą dzięki temu wrócić do korzeni. Grabienie liści w miastach wiąże się z uniemożliwieniem powrotu cennych substancji do gruntu i ubożeniem gleby. Prowadzić to może do chorowania osobników i pogorszenia kondycji. Na ściółkowaniu korzystają zatem nie tylko rośliny runa, ale też drzewa i krzewy. W tym przypadku nie trzeba tyle podlewać i nawozić, co wpływa na oszczędność poświęconego czasu i wody przy dbaniu o teren zielony.

4. Środowisko życia mikroorganizmów
W opadłych liściach przez kolejne miesiące zamieszkają setki gatunków. Dajemy możliwość rozwoju bezkręgowców, bakterii i grzybów, z których część stworzy korzystne dla obu stron związki z korzeniami roślin. Gdy w tym roku odkryliśmy warstwę ściółki, mogliśmy zauważyć rozwijające się w niej życie. W butwinie osiedliły się rodziny dżdżownic i dziwacznych prosionków. Ptaki chętnie odwiedzają Ogród Łazarz przerzucając ściółkę w poszukiwaniu obiadu. Sieć grzybowa odżywia się martwą materią, dzięki czemu do końca lata jej warstwa zmniejszy się nawet o 80%. Grzybnia oplata całą wilgotną przestrzeń glebową w leśnej części. Skąd wzięły się leśne gatunki grzybów w Ogrodzie Łazarz, skoro wcześniej miejsce to funkcjonowało jako trawnik? W ubiegłym roku celowo przywieźliśmy "żywą" ściółkę z wierzchnią warstwą gleby leśnej właśnie po to, aby przenieść na Łazarz organizmy, które wyginęły tutaj częściowo po zaniku lasów. Wróciły, a dzięki symbiozie z korzeniami roślin wspomagają rozwój leśnej enklawy śródmiejskiej.

5. Inne pojęcie estetyki
Ważnym wyzwaniem jest uświadomienie mieszkańców, że pozostawienie ściółki nie tylko nie szkodzi temu miejscu, ale wręcz ożywia je. Alejki, place do spotkań czy grządki ozdobne będą grabione, lecz nie musi to dotyczyć rabaty leśnej. Dajemy temu miejscu znamiona mikrorezerwatu, szanując piękno spontanicznych procesów obiegu materii i rozwoju roślin leśnych. Utrzymywanie niewygrabionych miejsc w parkach miejskich pod okapem drzew wprowadzono m.in. w centrum Berlina. Przy ograniczeniu nakładów na prace porządkowe uzsykujemy paradoksalnie świetne efekty dotyczące kondycji roślin. Może nie wszyscy gotowi są na podobne do leśnych kompozycje terenów zielonych, ale warto uświadamiać kolejne osoby o korzyściach pzoostawiania liści w przestrzeni miasta. Estetyka dzikiej przyrody, choć tak odległa wydaje się miastu, może zaistnieć w nim z powodzeniem. Przedstawianie argumentów przyrodniczych zaciekawiło już wiele osób, dzięki czemu nie tylko zrozumieli zasadność pozostawiania ściółki, ale wręcz poparli ten alternatywny model dbania o teren zielony. Wierzę, że z biegiem czasu coraz więcej osób świadomie i przychylniej spojrzy na małą enklawę leśną w Ogrodzie Łazarz, która szumi historią dawnej puszczy Niziny Wielkopolskiej.

Są okoliczności, gdy pozostawianie obumarłych szczątków roślin nie zawsze jest korzystne. Gdy uprawiane gatunki ozdobne chorują na pasożyty, niszczenie ściółki może być jednym z rozwiązań w walce z patogenami. Należy jednak zauważyć, że problem ten dotyczy w zdecydowanej większości gatunków obcych, jak na przykład sadzone u nas kasztanowce (gatunek ten nie jest rodzimy dla Polski!). W przypadku dzikich polskich roślin leśnych i łąkowych - jak w leśnej części Ogrodu Łazarz - nie stwarza to zazwyczaj problemu.

Maciej Jędrzejczak
Kasztelania Ostrowska

Fot: Stowarzyszenie Promocji Dziedzictwa "Kasztelania Ostrowska"

ZOBACZ TAKŻE: Seniorzy w Kręgu poznali seksualne życie... storczyków

ZOBACZ TAKŻE: W Ogrodzie Łazarz można było napić się herbaty z sosny i pogłaskać ptasznika