Spacer po Łazarzu - patroni naszych ulic, Reportaże, Ciekawostki

Mieścił się tutaj folwark i żwirownia. W 1936 r. odkryto kieł mamuta - ul. Palacza

07-12-2014 15:39   Janusz Ludwiczak

Zobacz komentarze (4) * Skomentuj

Ulica ta pojawiła się po raz pierwszy na planie Poznania w 1840 roku. Wtedy prowadziła z wsi Gurczyn (dzisiaj pisanej jako Górczyn) na Ławicę. Przy tej ulicy leżała osobna osada, zwana "folwarkiem Palacza" (Vorwerk Palacz). W czasach zaborów pruskich patronował jej Lessing - w naszym cyklu "Spacer po Łazarzu - patroni naszych ulic" zaglądamy na Palacza.

Ulica Palacza:

• Długość: 650 m (całkowita 1941 m)
• Kod pocztowy:
  60-242 (od 3 do 71 nieparzyste)
  60-241 (od 8 do 38 parzyste)
• Urząd pocztowy: obszar doręczeń i najbliższa poczta - UP Poznań 74 (ul. Głogowska 132/140)
• Ilość budynków: 26
• Najwyższy numer: 45
• Status drogi: gminna/zbiorcza, układ podstawowy
• Komunikacja miejska: brak
• Parafia: Chrystusa Sługi (ul. Palacza 7)
• Obwód wyborczy: ul. Palacza 8, 10, 12, 18, 18b, 20, 22, 26, 28, 30/34, 36, 38 - komisja nr 39, Zespół Szkół nr 8/SP69 (ul. Jarochowskiego 62)
• Obwód szkół: Szkoła Podstawowa nr 69 (ul. Jarochowskiego 62), Gimnazjum nr 53 (ul. Winklera 11)
• Policja: Komisariat Poznań-Grunwald (ul. Rycerska), rewir III, rejon dzielnicowych 23, 24

Jest granicą Łazarza z Górczynem

Ulica Palacza na Łazarzu ma 650 metrów długości. Prowadzi z zachodu na wschód, łącząc Arciszewskiego z Głogowską. Cała ulica ma w sumie 1,9 km długości, ale my skupimy się na jej łazarskim odcinku.

Arteria krzyżuje się z sześcioma ulicami (Głogowską/Krauthofera, Kasprzaka, Kuźniczą, Jarochowskiego, Biedrzyckiego i Arciszewskiego). Ulica Palacza stanowi również granicę między Osiedlem Św. Łazarz a Osiedlem Górczyn. Tym samym kończy się tutaj Łazarz.

Wille z lat 30. XX wieku pośród bloków z PRL-u

Najstarsze budynki przy ul. Palacza zbudowano ponad 80 lat temu. W 1929 r. wzniesiono willę pod numerem 22. Nieco wcześniej powstała kamienica pod numerem 27. W 1931 r. powstał dom pod numerem 38. Najstarszy budynek, który znajduje się przy tej ulicy pochodzi z 1900 roku i znajduje się już na Grunwaldzie, pod numerem 85. Do rejestru zabytków wpisane są również wille i kamienice pod numerem 9/11, 20, 21/23, 25, 26, 28 i 36 - pochodzą one z lat 30. ubiegłego wieku.

Zróżnicowana zabudowa

Zabudowa na ulicy Palacza jest zróżnicowana. Po stronie północnej, czyli łazarskiej znajdują się wille i trzypiętrowe kamienice. Natomiast po stronie południowej, czyli od Górczyna położone są głównie 10-piętrowe wieżowce. Przy ul. Palacza znajdują się również nowe bloki zbudowane w latach 90. Znajdują się one w pobliżu kościoła Chrystusa Sługi.

Była wiejską drogą prowadzącą z dawnego Gurczyna na Ławicę, przy której mieścił się folwark

Ulica Palacza pojawia się po raz pierwszy na planie Poznania w 1840 roku. Wtedy prowadziła z wsi Gurczyn (dzisiaj pisanym jako Górczyn) na Marcelin. Łączyła się z dzisiejszą ulicą Grunwaldzką, jednak odchodziła bardziej na południe, prowadząc mniej więcej obecną Jarochowskiego. Jej układ zmienia się już 20 lat później, kiedy poprowadzona zostaje do szosy na Głogów, czyli do ulicy Głogowskiej.

W 1900 roku zostaje przyłączona w granice miasta Poznania wraz z wsiami Święty Łazarz i Górczyn. Przy ulicy Palacza leżała osobna osada, zwana "folwarkiem Palacza" (Vorwerk Palacz).

Na krótko przez drugą wojną światową zaroiło się od will i małych domów w rejonie między ulicami Sowińskiego i Macieja Palacza, ongiś drogą wiejską prowadzącą z Górczyna ku Ławicy. Przy zbiegu ze Słoneczną zauważamy pozostałości zabudowań dawnego gospodarstwa państwa Palaczów. Ulica Palacza tylko w części była przed wojną zabudowana, a niektóre obiekty, które już powstały, należały do ruchliwej spółki pod nazwą Strzecha. Oprócz posesji Palaczów pochodzi jeszcze z czasów pruskich kilka domów po stronie zachodniej między Promienistą o Pogodną - pisze Zbigniew Zakrzewski w książce "Ulicami mojego Poznania. Przechadzki z lat 1918-1939".

W czasach zaborów pruskich patronował jej Lessing. 14 sierpnia 1920 roku otrzymała imię Macieja Palacza, od folwarku i nazwiska sławnego sołtysa górczyńskiego, patrioty polskiego. W czasie II wojny światowej znów przemianowano ją na Lessingstrasse. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości nieprzerwanie do dziś patronuje jej znów Maciej Palacz.

Po południowej stronie ulicy, najprawdopodobniej w miejscu, gdzie znajduje się obecnie kościół Chrystusa Sługi znajdowała się żwirownia.

78 lat temu odkryto tutaj kieł mamuta

W roku 1936 dokonano tam przypadkowego, rewolucyjnego odkrycia półtorametrowej długości kła mamuta - czytamy w książce " Ulicami mojego Poznania. Przechadzki z lat 1918-1939" Zbigniewa Zakrzewskiego.

Szczątki mamuta znaleziono przy ulicy Palacza. Według opinii specjalisty, szczątki mamuta najczęściej znajdują się na złożu wtórnym, a przyszły z lodowcem - donosił "Kurier Poznański" i "Dziennik Poznański" 10 maja 1936 roku.

Skwer przy skrzyżowaniu z Kasprzaka, który wypiękniał

Spacer po tej ulicy rozpoczynamy od samego jej początku. Z ulicy Głogowskiej po pokonaniu 97 metrów zatrzymujemy się przy skrzyżowaniu z ulicą Kasprzaka. Zakończyła się rewitalizacja niewielkiego skweru położonego przy tej "krzyżówce". Zarząd Dróg Miejskich uporządkował skwer, założył zieleń i zamontował elementy małej architektury. Posadzono prawie 10 drzew, w tym lipy srebrzyste i magnolie oraz ponad 400 krzewów – m. in. berberysy, forsycje, ogniki oraz byliny wraz z trawą ozdobną. Na skwerze została wytyczona ścieżka, której nawierzchnię stanowi materiał przepuszczający wody opadowe do gleby. Przy alejce postawione zostały dwie ławki. Rewitalizacja skweru była kontynuacją rewaloryzacji po zakończonym remoncie ulicy Kasprzaka na odcinku od ulicy Hetmańskiej do ulicy Palacza.

Kościół, który miał powstać już w latach 80.

Przechodzimy na drugą stronę ulicy i pod "siódemką" znajduje się kościół Chrystusa Sługi. Zanim jednak w tym miejscu powstała świątynia nabożeństwa sprawowano w blaszaku. Okazuje się, że plany wybudowania świątyni sięgają lat 80.

Pomysł powstania kościoła na pograniczu Górczyna i Łazarza był już w latach 80. Wtedy nie było terenu, na którym świątynia mogłaby powstać. Dopiero jak diecezja weszła w posiadanie działki przy ul. Palacza przez wymianę gruntów to wtedy możliwe było utworzenie naszej parafii - powiedział ks. Marian Ciesielski, proboszcz Parafii Chrystusa Sługi i budowniczy kościoła przy ul. Palacza 7.

Parafia Chrystusa Sługi została utworzona 30 listopada 2003 r., jednak już 31 sierpnia na działce przy ul. Palacza 7 odprawiono pierwszą msze świętą (pod chmurką). Kilka dni później rozpoczęto odprawiać nabożeństwa w prowizorycznej kaplicy, która mieściła się w blaszaku.

Rok po utworzeniu parafii, jesienią 2004 roku zakończyła się budowa domu parafialnego i nowej kaplicy, a w kwietniu 2005 roku rozpoczęto budowę kościoła. Miesiąc później arcybiskup Stanisław Gądecki poświęcił kamień węgielny pod nową świątynię.

Parafia Chrystusa Sługi liczy obecnie 6 245 mieszkańców (początkowo było ich 6 277), jej terytorium obejmuje ulice: Arciszewskiego 1-17, Biedrzyckiego, Cybulskiego, Dmowskiego od nr 79, Drobna, Duszna, Dwatory, Działkowa, Głogowska nr parz. 142-170, nr niep.147-177, Górczyńska, Górecka nr parz. 16-106, Górki, Jarochowskiego nr niep.53-105, parz.62-70, Kasprzaka nr 57, 50-64, Knapowskiego, Kosynierską, Krauthofera nr niep.36-86, Kuźnicza, Nehringa, Palacza nr niep.do 95, parz.8-38, Rogalińskiego i Wiklera.

Proboszczem parafii Chrystusa Sługi jest ks. Marian Ciesielski, który przez trzy lata był wikariuszem w parafii Matki Boskiej Bolesnej przy ulicy Głogowskiej. Ks. Marian jest też głównym budowniczym kościoła, nie raz mieszkańcy mogli go więc zobaczyć w roboczej odzieży przy prowadzonych pracach. Na zakończenie XIX Dni Łazarza ks. Marian Ciesielski otrzymał statuetkę "Człowieka Roku 2008 Osiedla Łazarz".

Najpierw akademiki, później hotel robotniczy a wkrótce dyskont

Przenosimy się znów na drugą stronę. Pod numerem 18 do niedawna stały dwa czteropiętrowe budynki, w których początkowo mieściły się akademiki Politechniki Poznańskiej, a później Dom Gościnny "Asystent". W czerwcu 2014 roku budynki zostały wyburzone, a docelowo ma powstać w tym miejscu dyskont sieci Lidl.

Pod koniec 2011 roku Politechnika Poznańska wystawiła na sprzedaż dwa budynki przy ul. Palacza o powierzchni użytkowej wynoszącej prawie 3 tys. m kw. każdy oraz kompleks budynków garażowych o powierzchni 250 m kw. Cena wywoławcza wynosiła początkowo 12,5 mln zł, jednak w pierwszym przetargu nie było chętnych.

Celem sprzedaży nieruchomości było pozyskanie środków finansowych na rozwój bazy lokalowej Uczelni na Kampusie Warta - wyjaśnia Edyta Klebaniuk z Sekretariatu Kanclerza Politechniki Poznańskiej.

Nieruchomość została sprzedana w zeszłym roku za 8,8 milionów złotych. Nowym właścicielem budynków została firma Lidl, która planuje na tej działce urządzić tutaj swój sklep. Jednak nie stanie się to szybko.

Aktualnie trwa faza projektowania sklepu przy ul. Palacza w Poznaniu. Decyzję o terminie otwarcia sklepu można będzie podjąć dopiero po jej zakończeniu oraz po wyłonieniu głównego wykonawcy - wyjaśnia Anna Biskup z Biura Prasowego Lidl Polska.

Dom Gościnny "Asystent" powstał w 1967 roku. Swoim gościom oferował ponad 100 miejsc w dwuosobowych pokojach. Większość pokoi nie była wyposażona w łazienki. Za dobę w "Asystencie" trzeba było zapłacić od 90 złotych w pokoju 1-osobowym bez łazienki do 210 złotych w pokoju trzyosobowym z łazienką.

Na początku hotel "Asystent" był hotelem środowiskowym podległym Ministerstwu Szkolnictwa Wyższego i Techniki, administrowanym przez Politechnikę Poznańską. Następnie na mocy ustawy o szkolnictwie wyższym uczelnia uzyskała w 1994 r. budynki na własność, a w 2005 r. grunty na własność - objaśnia Edyta Klebaniuk z Sekretariatu Kanclerza Politechniki Poznańskiej.

Figurka, przy której modlili się mieszkańcy wsi Łazarz i Górczyn

Przy kamienicy pod numerem 38 (pomiędzy Biedrzyckiego a Arciszewskiego) znajduje się figurka Matki Boskiej. Nie wiadomo kiedy powstała przydrożna kapliczka, wiadomo natomiast, że pobliski budynek powstał w 1931 roku.

Kapliczki przydrożne można spotkać w wielu miejscach w Poznaniu, na Starołęce, Junikowie czy na Winiarach, albo niedaleko stąd, w kamienicy przy ul. Krauthofera 31. W dach tego domu została wbudowana kapliczka. Większość z nich jest wolnostojąca. Ta jest wyjątkowa, bo znajdująca się na dachu kamienicy.

Sołtys wsi Gurczyn

MACIEJ PALACZ - urodził się 20 lutego 1806 roku w ówczesnej wsi Gurczyn (obecnie pisanej jako Górczyn). Był to wielkopolski chłop, sołtys wsi, wychowanek gimnazjum Marii Magdaleny, uczestnik Powstania Listopadowego i Wiosny Ludów. To on rozpoczął przygotowania chłopów do powstania.

Po ukończeniu szkoły ludowej w Górczynie rozpoczął naukę w Gimnazjum św. Marii Magdaleny w Poznaniu, nie ukończył go jednak, gdyż w 1830 roku udał się do Królestwa Kongresowego, by wziąć udział w powstaniu listopadowym.

W 1836 r. został wybrany sołtysem Górczyna. Urząd ten sprawował aż do 1846 roku. W 1845 został członkiem Związku Plebejuszy, z ramienia którego organizował powstanie wśród wielkopolskich chłopów. Po aresztowaniu Karola Libelta i Ludwika Mierosławskiego w lutym 1846 stanął na czele górczyńskich chłopów w nocy z 3 na 4 marca w ramach powstania. Oddział oczekiwał rozkazu ataku na Poznań, polecenia jednak nigdy nie wydano, zaś Palacza wraz z innymi powstańcami aresztowano. Po aresztowaniu osadzono go w berlińskim więzieniu Moabit, gdzie przez dwa lata oczekiwał na proces. W dniu 2 grudnia 1847 w ramach procesu polskich powstańców skazano go na dwa lata więzienia zaliczając na poczet kary okres spędzony w areszcie.

W 1855 roku wycofał się z polityki i zajął się uprawą ziemi. W nieznanych okolicznościach utracił jednak gospodarstwo i do końca życia zajmował się pośrednictwem w handlu płodami rolnymi. Zmarł 11 lipca 1885 roku.

Ciekawostki:

• ulica Macieja Palacza jest tylko w Poznaniu.
• "Palacza" - to nazwa przystanku autobusowego dla linii nr 64, 79, 82 i 93, na ul. Arciszewskiego.
• do dziś na ulicy Palacza zachował się wiejski charakter, o czym świadczą latarnie uliczne i zwisające nad ulicą kable sieci energetycznej prowadzące do niektórych willi i kamienic.

Opracowanie na podstawie - źródła:

• Wikipedia
• Zbigniew Zakrzewski, Ulicami mojego Poznania. Przechadzki z lat 1918-1939, Poznań, Wyd. Poznańskie, 1985
• Zygmunt Zaleski, "Nazwy ulic w Poznaniu", Magistrat Stołeczny Miasta Poznania, 1926
• "Spis zabytków architektury", Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2004
• System Informacji Przestrzennej - wykaz ZGiKM Geopoz
• wykaz dróg, Zarząd Dróg Miejskich
• lazarz.pl - materiały własne

Stare plany miasta (1840, 1860, 1892, 1898, 1907, 1927, 1929, 1937, 1940, 1948 r.) - Biblioteka Uniwersytecka, Fot: Janusz Ludwiczak

ZOBACZ TAKŻE: ZDM rewitalizuje skwer przy Palacza. Mieszkańcy nie chcą drzew

ZOBACZ TAKŻE: Rozpoczęła się rozbiórka drugiego budynku "Asystenta". Niebawem ruszy budowa "Lidla"

ZOBACZ TAKŻE: Za Niemców zwała się Kanta. Kamienica z kapliczką w dachu - ul. Krauthofera

ZOBACZ TAKŻE: Pod "trzynastką" meczet. Patronuje jej lekarz i burmistrz Poznania z XVI wieku - ulica Biedrzyckiego

ZOBACZ TAKŻE: Spacer po Łazarzu - patroni naszych ulic