Spacer po Łazarzu - patroni naszych ulic, Reportaże, Ekologia, zieleń i przyroda, Ciekawostki

Ma już 180 lat i początkowo był ogrodem botanicznym

28-09-2014 08:15   Janusz Ludwiczak

Ma 7,2 hektarów powierzchni, jego początki sięgają 1834 r. Jego serce stanowi ponad 100-letnia szklarnia, w której na powierzchni 4600 m kw. prezentowanych jest ponad tysiąc gatunków roślin, a w akwariach 170 gatunków ryb oraz około 50 gatunków roślin wodnych. Pod jego powierzchnią znajdują się trzy schrony przeciwlotnicze z 1941 r. Mowa o Parku Wilsona, który opisujemy w kolejnym odcinku naszego cyklu "Spacer po Łazarzu - patroni naszych ulic", który powraca po miesięcznej przerwie.

Ma 72 tysiące metrów kwadratowych

Park Wilsona ma 7,2 hektara powierzchni i położony jest w obrębie ulic Matejki, Berwińskiego, Głogowskiej, Śniadeckich i Parkowej. Wiedzie do niego 6 bram, z których najokazalsza trzyprzęsłowa znajduje się przy ulicy Głogowskiej. Park otaczają od strony ulicy Głogowskiej i Berwińskiego dwa zabytkowe parkany, zrekonstruowane w 1993 roku na wzór pochodzących z 1926 i 1928 roku.

Park składa się z dwóch części: południowej i północnej. Południowa, ze stawami, sztucznymi wzniesieniami i alpinarium, utrzymana jest w stylu angielskim, naśladującym dziką naturę. Północna, przylegająca do Palmiarni - w stylu francuskim, charakteryzującym się geometrycznym układem ścieżek i roślinności.

Ma już 180 lat

Historia Parku Wilsona sięga 1834 roku, kiedy to z inicjatywy Towarzystwa Upiększania Miasta powstała na terenie gminy św. Łazarz (Łazarz był wtedy jeszcze wsią i nie należał do Poznania) szkółka drzew i krzewów ozdobnych, którymi obsadzano miejskie ulice i place.

68 lat później, w 1902 r. Towarzystwo Upiększania Miasta przekazało szkółkę miastu i udostępniono ją publiczności. Powstał tu pierwszy w Poznaniu ogród botaniczny (urządzanie parku zakończono w 1904 według projektu Hermana Kube). Miejski Ogród Botaniczny funkcjonował tutaj do 1925 r., następnie przeniesiono go na ul. Dąbrowskiego, gdzie istnieje do dziś. Równocześnie utworzono Park im. Thomasa Woodrowa Wilsona.

4 lipca 1931 r. w Parku Wilsona stanął pomnik patrona, ufundowany przez Ignacego Jana Paderewskiego, który odsłoniła wdowa po prezydencie, prezydent RP Ignacy Mościcki, oraz prezydent Poznania Cyryl Ratajski. Autorem rzeźby był Gutzon Borglum - autor twarzy Jerzego Waszyngtona wyrzeźbionej w zboczu góry Rushmore. Pomnik zniszczyli hitlerowcy.

Dziewięć dni po zakończeniu walk o Poznań, 4 marca 1945 r. odbył się w parku (w obiektach Studium Wychowania Fizycznego) pierwszy w mieście publiczny koncert muzyczny po II wojnie światowej (udział wzięli m.in. Stefan Stuligrosz, Wiktor Buchwald i Wanda Falkówna).

W 1951 r. Park Wilsona został przemianowany na Park Kasprzaka. W 1963 r. stanął pomnik rewolucjonisty. W 1990 park wrócił do przedwojennej nazwy, a postać Marcina Kasprzaka zastąpiło w 1994 r. popiersie prezydenta Wilsona wyrzeźbione przez Zofię Trzcińską-Kamińską. Pomnik Kasprzaka trafił do Czołowa, wsi między Kórnikiem a Rogalinem, gdzie działacz robotniczy się urodził.

Na terenie Parku Wilsona znajdują się dwa drzewa pomniki przyrody: platan o obwodzie pnia 410 cm i wierzba o obwodzie 430 cm. Od 1980 r. Park Wilsona wpisany jest w rejestr zabytków.

Sercem ponadstuletnia Palmiarnia

W północnej części Parku Wilsona znajduje się Palmiarnia, której początki sięgają 1911 r. Na terenie ówczesnego Miejskiego Ogrodu Botanicznego powstał murowany budynek o powierzchni 534 metrów kwadratowych. W części centralnej prezentowano palmy, a w dwóch bocznych skrzydłach kolekcje kaktusów i roślin tropikalnych.

W związku z dużym przyrostem eksponatów w 1924 r. dodano system połączonych szklarni oraz pawilonu z basenem dla Victoria regia oraz działem roślin użytkowych. W 1928 r. rozpoczęła się budowa nowego powiększonego budynku według projektu autorstwa architekta Stefana Cybichowskiego, którego powierzchnia wynosiła 1694 m². Dzień przed rozpoczęciem Powszechnej Wystawy Krajowej, 15 maja 1929 r. otwarto powiększony kompleks Palmiarni. W siedmiu pawilonach oprócz roślin prezentowano również ryby, owady i gady.

Wybuch bomby lotniczej podczas alianckiego nalotu w 1941 roku spowodował, że w szklarni wypadły szyby i zimą 1941/1942 wiele eksponatów zginęło. Podczas walk w 1945 Palmiarnia została zniszczona w 90%, jednak już w tym samym roku przystąpiono do odbudowy. Dzięki uratowaniu części zbiorów, a także roślinom zwiezionym z terenu całego kraju już w 20 kwietnia 1946 otwarto niemal wszystkie pawilony (dział roślinności pustynnej i wodnej otwarto rok później).

W 1961 r. Międzynarodowe Targi Poznańskie przekazały Palmiarni swoją szklarnię, dzięki której, po połączeniu z istniejącym kompleksem powierzchnia obiektu wzrosła do 2528 m^².

Ze względu na zły stan techniczny w 1978 roku zapadła decyzja o zamknięciu Palmiarni. Rośliny nie tylko nie mieściły się w pawilonach, ale także odpadały fragmenty szyb przy większych podmuchach wiatru. Na dodatek cała konstrukcja była pordzewiała. W 1982 roku postanowiono, że wybudowany zostanie nowy obiekt, przy zachowaniu poprzedniej kolekcji roślin. Odbudowa Palmiarni trwała dziesięć lat. Gdyby nie powołanie Społecznego Komitetu Odbudowy Palmiarni i duże zaangażowanie mieszkańców, obiektu zapewne nie udałoby się odbudować.

Odbudowa Palmiarni trwała dziesięć lat. Obiekt składający się z dziesięciu pawilonów o powierzchni 4600 metrów kwadratowych i kubaturze 46 000 m3 został udostępniony zwiedzającym 1 października 1992 roku. Trzy dni później, w niedzielę 4 października 1992 roku nowe szklarnie odwiedziło ponad 4,5 tysiąca osób. Od 1992 roku Palmiarnię odwiedziło ponad 3,5 miliony osób, a rocznie do poznańskich tropików przychodzi ponad 180 tysięcy zwiedzających.

W 12 pawilonach Palmiarni, na powierzchni 4600 m kw. prezentowanych jest ponad tysiąc gatunków roślin, a w akwariach 170 gatunków ryb oraz około 50 gatunków roślin wodnych.

Muszla z fontanną

W środkowej części Parku Wilsona znajduje się muszla koncertowa, która została wybudowana w 1936 r. Zaprojektował ją architekt Jerzy Tuszowski. Konstrukcja wewnętrzna muszli została wykonana z drewna. Zewnętrzną obudowę muszli wykonano z cegieł. Dawniej muszlę oświetlało przeszło sto żarówek. Odbywały się częściej niż teraz koncerty i spektakle. Rocznie odbywa się w niej około 30 koncertów muzycznych. W latach 30-tych XX wieku w parku występowała Orkiestra Symfoniczna, odbywały się przedstawienia baletowe organizowane przez dyrekcję Teatru Wielkiego w Poznaniu. Na spektakl "Miliony Arlekina" przybyły 3 tys. widzów.

W połowie sierpnia w muszli koncertowej odbywa się biesiada ludowa, która rozpoczyna organizowany od 2001 r. Światowy Przegląd Folkloru "Integracje". Jego celem jest pokazanie dorobku kulturalnego różnych państw. Na scenie muszli występowały zespoły m. in. z Brazylii, Meksyku, Japonii, Węgier, Cypru, Rosji, Holandii, Kanady, Niemiec, Mołdawii, Indonezji, Azerbejdżanu czy Kenii. Natomiast w niedzielne letnie popołudnia odbywają się tutaj Letnie Koncerty Promenadowe z udziałem orkiestr dętych z Poznania i całej Wielkopolski.

W pobliżu muszli mieści się fontanna, która powstała w 1929 r. na Powszechną Wystawę Krajową. Autorem projektu był Roger Sławski. Fontanna ma kształt gwiazdy ośmioramiennej. W trakcie PeWuKi była podświetlana barwną iluminacją. W miejscu muszli koncertowej wznosił się m. in. awangardowy Pawilon Związku Hut Szklanych w stylu art déco.

Pod parkiem schron

Pod Parkiem Wilsona znajdują się trzy schrony przeciwlotnicze, które zostały wybudowane na zlecenie Niemców w latach 1941-1943. Pierwszy schron znajduje się wzdłuż ulicy Matejki, kolejny przy skrzyżowaniu ulic Matejki i Berwińskiego, na wysokości budynku Radia Merkury, a trzeci wzdłuż ulicy Głogowskiej, przy Magnolii. Schrony były udostępnione dla Niemców, z tego co wiemy nie były ze sobą połączone. Wiadomo natomiast, że wybudowali je Polacy, którzy po zakończeniu pracy zostali rozstrzelani - objaśnia Stefan Żurek, przewodnik PTTK.

Schron przeciwlotniczy służył podczas II wojny światowej. Mogło się w nim pomieścić nawet 400 niemieckich matek z dziećmi. Każdy z trzech schronów ma 80 metrów długości i 2 metry wysokości. Znajdują się w nich progi i załamania przeciwko pociskom i obrona przed gazem. Wiadomo, że przy głównych wejściach znajdowały się ławeczki dla dzieci. Prawdopodobnie znajdował się w nich agregat. Oświetlenie schronów umożliwiły świece oraz lampy. Na końcu schronu wyryty jest napis "Conrad 18.V.1944", który pozostaje zagadką.

Schrony odkryto najpierw po wojnie w 1958 roku oraz ponownie w 1998 roku podczas remontu Parku Wilsona i Palmiarni. Pracownicy przy okazji rozbiórki kiosków przy ul. Matejki odkryli dziurę, do której prowadziły schody. Wtedy okazało się, że pod Parkiem Wilsona znajdują się aż trzy schrony przeciwlotnicze.

Betonhaus

Po wschodniej stronie Parku Wilsona, od ul. Śniadeckich znajduje się Hala Betonowa (Betonhaus), która powstała w 1911 r. z okazji Wystawy Wschodnioniemieckiej. W budynku mieścił się pawilon myśliwski, w którym eksponowane były m. in. poroża z polowań cesarza Wilhelma. Po I wojnie światowej w budynku powstała Katedra Higieny Szkolnej i Teorii Wychowania Fizycznego Wszechnicy Piastowskiej, a później mieściły się tutaj kolejne uczelnie, z których w 1973 r. utworzono Akademię Wychowania Fizycznego.

W 1995 roku uczelnia otrzymała od miasta obiekt na potrzeby organizacji zajęć dydaktycznych. W 2013 r. AWF za 6 milionów złotych sprzedała budynek firmie Real Estate, która wybudowała już nową siedzibę portalu aukcyjnego allegro - biurowiec Pixel przy Grunwaldzkiej i planuje zbudować Bałtyk Tower. Nowy właściciel budynku planuje z Hali Betonowej utworzyć obiekt konferencyjno-restauracyjny z możliwością organizowania wystaw, a także rozważa urządzenie tutaj hotelu.

Perseusz i Andromeda

W pobliżu fontanny stoi rzeźba, przedstawiająca scenę z mitologii greckiej, gdy Perseusz ratuje Andromedę z rąk smoka morskiego. W Parku Wilsona została zamontowana w latach 50. ubiegłego wieku. Rekonstruował ją w 1954 roku E. Haupt. Wcześniej, od 1891 r. pomnik, który w 1879 r. wyrzeźbił J. Pfuhl stał w zupełnie innym miejscu - na Placu Cyryla Ratajskiego. Rzeźba ze sceną z baśni greckiej przedstawiająca Perseusza uwalniającego Andromedę z rąk smoka w połowie 2012 r. przeszła renowację.

W tym samym roku przeprowadzono również renowację popiersia prezydenta Thomasa Woodrowa Wilsona, który znajduje się przy wejściu głównym do parku od strony ul. Głogowskiej.

Przyczyniliśmy się do powstania placu zabaw

Oczekiwany wiele lat przez mieszkańców Łazarza plac zabaw w Parku Wilsona wiosną 2011 r. stał się faktem. Spór o plac zabaw trwał od ponad dziewięciu lat. Wtedy wielokrotnie Przedszkole nr 51 i była Rada Osiedla Targowego apelowały do dyrektora Palmiarni, Zbigniewa Wągrowskiego o utworzenie w Parku Wilsona placu zabaw z prawdziwego zdarzenia.

Według Zbigniewa Wągrowskiego, dyrektora Palmiarni i administratora Parku Wilsona: "park powinien mieć charakter francuski. Jest podzielony na trzy części i ma być miejscem spacerowym. Nie powinno się tutaj znajdować żadne miejsce zabaw dla dzieci".

Na dodatek istniejące trzy piaskownice miały zostać zlikwidowane. "Obecnie istniejące piaskownice prawdopodobnie zostaną przeniesione poza Park Wilsona. Tego typu parki przeznaczone są wyłącznie do spacerów i wypoczynku na ławkach" - czytamy w piśmie przesłanym do Rady Osiedla Targowego przez dyrekcję Palmiarni.

Podczas naszego czatu z Prezydentem Ryszardem Grobelnym, który odbył się 21 kwietnia 2010 r. padło pytanie: Czy jest szansa, ze w najbliższym czasie powstanie tam plac zabaw, o który naciskają mieszkańcy - szczególnie rodzice dzieci?
Prezydent Ryszard Grobelny odpowiedział wtedy: "Myślę, że dyrektor nie ma racji. Zobaczę jakie są argumenty za i przeciw."

Odpowiadając na oczekiwania mieszkańców, portal lazarz.pl wyszedł z inicjatywą zbierania podpisów pod petycją z prośbą o utworzenie na terenie Parku Wilsona placu zabaw dla dzieci.

Podpisy pod petycją rozpoczęliśmy zbierać 17 maja 2010 r.. Jako pierwsi pod petycją podpisali się na sesji radni z Osiedla Świętego Łazarza. To samo uczynili radni z Osiedla Targowego.

Podpisy były zbierane wśród przechodniów i mieszkańców także na terenie Parku Wilsona oraz w trakcie 21. Dni Łazarza i festynu Osiedla Targowego z okazji "Święta Sąsiadów". Pod petycjami można było podpisać się także w innych częściach dzielnicy.

Poparcia inicjatywie utworzenia placu zabaw dla dzieci w Parku Wilsona było można udzielić też pobierając petycję w formacie pdf i po jej wypełnieniu przesłać pod nasz adres korespondencyjny. Do naszej akcji przyłączyły się także szkoły podstawowe, przedszkola i łazarskie placówki kulturalne.

Pod petycją poparcia inicjatywie utworzenia placu zabaw dla dzieci w Parku Wilsona podpisało się w ciągu trzech tygodni prawie 900 osób. Wszystkie podpisy zostały osobiście wręczone prezydentowi Poznania, Ryszardowi Grobelnemu.

Utworzenie placu zabaw w Parku Wilsona kosztowało 50 tys. zł. W 2010 roku ówczesne Rady Osiedli: Świętego Łazarza i Targowego przeznaczyły łącznie na to zadanie 14 tys. zł (9 tys. zł - Rada Osiedla Świętego Łazarza, 6 tys. zł. - Rada Osiedla Targowego). Pozostałe środki pochodzą z tegorocznego budżetu samorządów (z czego 30 tys. zł pochodzi będzie ze środków Rady Osiedla Targowego, a 9 tys. zł z Rady Osiedla Św. Łazarza).

Patronem prezydent USA

THOMAS WOODROW WILSON - dwudziesty ósmy prezydent USA (1913–1921). Urodził się 28 grudnia 1856 r. w Staunton w stanie Wirgini. Wywodził się z rodziny prezbiteriańskiego pastora i wykładowcy teologii pastoralnej w prezbiteriańskim seminarium, szkockiego pochodzenia Josepha Rugglesa Wilsona i Jessie Janet Woodrow, ukończył Uniwersytet Princeton oraz studiował na Wydziale Prawa na uniwersytecie w Wirginii. Doktoryzował się na Johns Hopkins University i rozpoczął karierę naukową. W 1902 roku został rektorem Uniwersytetu Princeton.

Wilson stawał się coraz bardziej znany, co skłoniło progresywne kręgi wewnątrz Partii Demokratycznej do rozważenia jego kandydatury na prezydenta kraju. Najpierw jednak wystartował w 1910 roku w wyborach na gubernatora New Jersey zdobywając 54% poparcia. W 1912 roku został kandydatem Partii Demokratycznej na prezydenta USA. W kampanii do Białego Domu wystartowali były prezydent T. Roosevelt jako kandydat Partii Postępu, aktualny prezydent Taft, z ramienia GOP oraz Wilson z partii Demokratów. Mimo iż zdobył jedynie 42% głosów obywateli, o wygranej zadecydowała przewaga głosów elektorskich.

Już na początku swej prezydentury Wilson doprowadził do uchwalenia przez Kongres trzech ważnych ustaw. Jedna z nich – Underwood Act – przewidywała obniżenie stawek celnych, druga – Federal Reserve Act – pozwalała na bardziej elastyczne gospodarowanie skarbem państwa, trzecia z kolei powoływała do życia Federalną Komisję Handlu (Federal Trade Commission), której zadaniem było zwalczanie nieuczciwych praktyk w biznesie. Jego program, znany jako New Freedom, dawał obywatelom prawo do swobodnego zrzeszania się oraz do strajku.

1913 roku Wilson wziął udział w pierwszej oficjalnej prezydenckiej konferencji prasowej w historii Stanów Zjednoczonych. Kontakty z prasą traktował jako środek do zdobycia poparcia dla swego programu. 4 sierpnia 1914 r. prezydent ogłosił neutralność USA w I wojnie światowej.

W 1916 roku administracja Wilsona zakazała zatrudniania dzieci oraz ograniczyła czas pracy robotników kolejowych do ośmiu godzin dziennie. Te zmiany oraz hasło „on trzyma nas z dala od wojny” (chodziło o toczącą się wówczas wojnę w Europie) pozwoliły Wilsonowi wygrać kolejne wybory, w których uzyskał 51,67% głosów. Wkrótce po nich prezydent stwierdził, że Ameryka nie może pozostać neutralna w obliczu wojny światowej. 2 kwietnia 1917 Wilson poprosił Kongres o wypowiedzenie wojny Niemcom.

Przyłączenie się USA z wolna przeważało losy wojny na korzyść aliantów. W styczniu 1918 prezydent przedstawił przed Kongresem cele, które USA chcą osiągnąć w tej wojnie. Są one znane jako 14 punktów Wilsona i stały się podstawą traktatu wersalskiego.

Po podpisaniu przez Niemcy kapitulacji Wilson wyjechał do Paryża, gdzie pracował na rzecz zapewnienia światu stałego pokoju. Następnie prezentował traktat wersalski przed Kongresem. Jednak po wyborach w 1918 demokraci utracili większość i Kongres, przewagą siedmiu głosów, traktat odrzucił.

Wilson, wbrew ostrzeżeniom lekarzy, zaczął podróżować po kraju i przekonywać współobywateli do traktatu. W 1919 roku przyczynił się do założenia Ligi Narodów, za co otrzymał Pokojową Nagrodę Nobla.

Prezydent zmarł 3 lutego 1924 r. w Waszyngtonie. Był żonaty dwukrotnie: najpierw z Ellen Wilson, a po jej śmierci z Edith Wilson. Wilson był reformatorem. Jego prezydentura przypadała na okres tzw. ery postępowej w historii Stanów Zjednoczonych.

Ciekawostki:

• Parkiem Wilsona zarządza Palmiarnia.
• Od strony ulicy Matejki (na przeciwko budynku Urzędu Miasta) położone jest alpinarium, tzw. "skalniak". To jeden ze śladów Ogrodu Botanicznego, który znajdował się na terenie dzisiejszego Parku Wilsona w latach 1904-1925. W słoneczne i ciepłe dni z aplinarium wypływa małe źródełko. Wspinając się po kamiennych schodkach można dotrzeć do mini punktu widokowego.
• Co roku wczesną wiosną pracownicy Palmiarni muszą wywozić 11 kontenerów śmieci w ramach czyszczenia stawików. Na dnie oprócz liści i mułu leżą papierki, butelki i puszki. W 2012 r. znaleziono również części od rowerów, telefony komórkowe i deskorolki. We wcześniejszych latach na dnie jednego ze stawów znaleziono nawet tapczan.
• Przy wejściu do Palmiarni znajduje się stolik z szachownicą do gry w szachy lub warcaby.

Opracowanie na podstawie - źródła:

• Wikipedia
• Palmiarnia Poznańska
• lazarz.pl - materiały własne

Map: lazarz.pl (2), Palmiarnia Poznańska (2)
Zdjęcia archiwalne: Zbiory Miejskiego Konserwatora Zabytków/Biblioteka Uniwersytecka (3-73), Jan Kurek (74-83)
Fot: Janusz Ludwiczak

ZOBACZ TAKŻE: Palmiarnia świętowała 100. urodziny {WIDEO, GALERIA ZDJĘĆ}

ZOBACZ TAKŻE: Prezydent Grobelny otworzył plac zabaw w Parku Wilsona

ZOBACZ TAKŻE: Architektura Łazarza - wystawa studenckich prac w Palmiarni

ZOBACZ TAKŻE: Pożar na 100-letnie urodziny Palmiarni {WIDEO}

ZOBACZ TAKŻE: Ryszard Podlewski: "Gdyby nie tak duże zainteresowanie ludzi Palmiarni nie udałoby się odbudować"

ZOBACZ TAKŻE: W Parku Wilsona będzie hotel? AWF sprzedał Halę Betonową

ZOBACZ TAKŻE: Zakończyło się czyszczenie stawów w Parku Wilsona. Na dnie leżały butelki i deskorolki

ZOBACZ TAKŻE: Perseusz wypiękniał, teraz czas na Wilsona

ZOBACZ TAKŻE: Przyczyniliśmy się do powstania placu zabaw z prawdziwego zdarzenia w Parku Wilsona {GALERIA ZDJĘĆ}

ZOBACZ TAKŻE: Miało być tutaj zoo, funkcjonowało wesołe miasteczko - Park Kasprowicza

ZOBACZ TAKŻE: Spacer po Łazarzu - patroni naszych ulic