Wydarzenia, Łazarskie kalendarium, Dobre wieści z Łazarza, Ciekawostki

125 lat temu Łazarz został przyłączony do Poznania

01-04-2025 16:06   Janusz Ludwiczak

Niektórzy mawiają, że wtedy Poznań został przyłączony do Łazarza. 1 kwietnia 1900 roku ówczesna wieś Święty Łazarz wraz z Wildą, Górczynem oraz Jeżycami została włączona w granice Miasta Poznania, stając się terenem intensywnego budownictwa.

Dokładnie 1 kwietnia 1900 roku Łazarz razem z ówczesnymi wsiami Górczyn, Jeżyce i Wilda został przyłączony do Poznania. Równo 125 lat temu ówczesna wieś Łazarz stała się dzielnicą stolicy Wielkopolski.

W XVIII wieku na terenie wsi Łazarz zaczęli osiadać się Bambrzy. Na należących do nich gruntach wzniesiono opodal dworzec kolejowy i kościół pw. Matki Boskiej Bolesnej. W końcu XIX w. powstały pierwsze zakłady przemysłowe, uruchomiono fabrykę maszyn rolnych przy ul. Kolejowej i elektrownię przy ul.Sczanieckiej. Zachowaną do dziś pamiątką wiejskiej przeszłości Łazarza jest dom ostatniego sołtysa wsi Adama Jeskiego przy ul.Głogowskiej 37.

W pierwszych latach XX w. Łazarz był terenem intensywnego budownictwa. Powstała wówczas m.in. zabudowa ulic w okolicy ul. Matejki, o bogatych formach eklektycznych oraz w okolicy ul. Małeckiego o nieco skromniejszych formach. Osiedle św. Łazarz utworzone zostało w XV w. na terenie należącym do dawnego szpitala św. Łazarza (położonego przy obecnej ul. Niedziałkowskiego). Nazwa osiedla Św. Łazarz związana jest właśnie ze starym szpitalem, istniejącym już od lat 60. XVI wieku i kościółkiem Św. Łazarza.

Już w 1569 roku kwestarze, którzy drogą ofiar i jałmużny gromadzić mieli fundusze na budowę szpitala dla biednych zadżumionych. Już w roku 1571 pierwsze obiekty szpitala były gotowe, by potem przez następne kilkadziesiąt lat pomyślnie rozwijać się i rozbudowywać. Szpital, którego patronem był św. Łazarz, zarządzany był przez mianowanych przez magistrat poznański prowizorów, zwanych też ekonomami lub opiekunami. Jak później odnotowano posiadał on silne zaplecze ekonomiczne w postaci folwarku. Jego ziemie "poczynają się zaraz za szpitalem (...) a kończą u granicy drogi górczyńskiej". Był to zatem znaczny szmat ziemi, obejmujący część dzisiejszej Wildy i cały Łazarz. Nic dziwnego zatem, że do pracy angażowano również sezonowych wyrobników wiejskich, tzw. Ratajów. Mieszkali oni głównie w wiosce miejskiej, po drugiej stronie Warty, od ich profesji zwanej Ratajami.
Od patrona św. Łazarza wzięła się nazwa lazaretów (głównych prowizorycznych szpitalików wojennych) oraz nazwa dzielnicy Poznania.

Z Kroniki Miasta Poznania

W drugiej połowie XVI wieku istniał na terenie dzisiejszej Wildy mały szpitalik i kościółek św. Łazarza. Należały do niego znaczne obszary, ciągnące się aż do drogi prowadzącej do ówczesnej wsi Górczyn. W latach 80 XIX wieku zbudowano nową linię kolejową. Tory przecięły "łazareckie" tereny przynależne Świętemu Łazarzowi na dwie części. Część wschodnia pozostała przy Wildzie, zachodnią dalej nazywano Świętym Łazarzem lub po prostu Nowym Łazarzem. Jeszcze w XIX wieku wieś przekształciła się w odrębną gminę, która miała własnego sołtysa i Radę Gminy. Rada musiała być instytucją prężną, bowiem w niedługim czasie doprowadziła, wespół z władzami Poznania do przyłączenia gminy do miasta. Św. Łazarz stał się dzielnicą Poznania w roku 1900, jednocześnie z Jeżycami i Wildą. Właściwie od początku dzielił się na dwie części. Po wschodniej stronie dawnej drogi prowadzącej z miasta do Górczyna, później ul. Głogowskiej, przeważała niska zabudowa mieszkalna, im bliżej torów, tym bardziej o charakterze wiejskim. Żyli tam, w niewielkich, skromnych mieszkaniach, głównie kolejarze i ich rodziny. Zachodnią stronę ul. Głogowskiej, której oś stanowiła ul. Nowogrodowa, dziś Matejki, nazywano luksusową dzielnicą. Budowane tu kamienice, nadzwyczaj okazałe, o urozmaiconych, pięknych elewacjach, powstawały z myślą o ludziach zamożnych, których stać było na wysokie czynsze, w zamian za olbrzymie, wielopokojowe mieszkania z wszelkimi, jak na owe czasy, wygodami. Płaciło się nie tylko za samo mieszkanie, ale również za nadzwyczaj urokliwą okolicę, bliskość Ogrodu Botanicznego, obecnie parku Wilsona, ciszę i porządek. Prawdopodobnie autorem części przynajmniej koncepcji urbanistycznej Św. Łazarza był Joseph Stübben, wybitny urbanista i architekt, i - o dziwo - niewiele się tu od jego czasów zmieniło. Ten numer Kroniki Miasta Poznania (3/98) opisuje historię Świętego Łazarza, dzielnicy, która mimo upływu lat wciąż odróżnia się od reszty miasta specyficznym klimatem i niepowtarzalnym urokiem. Łazarz ma swoje miejsca szczególne - park Wilsona z Palmiarnią, kościół pw. Matki Boskiej Bolesnej ze swoją charakterystyczną, ażurową wieżą, Rynek - które przewijają się we wszystkich wspomnieniach łazarzan. A zebrano w Kronice wspomnienia wielu osób, których nazwiska były kiedyś powszechnie znane każdemu mieszkańcowi dzielnicy. Uzupełniono je wypowiedziami historyków i pięknymi fotografiami. Do rąk Czytelników trafia zatem kolejny, po Chwaliszewie i Śródce, "dzielnicowy" numer kwartalnika. Warto go mieć, bo może służyć poznaniu wielu historii łazarskich, licznych zaułków, o których nie mieliśmy pojęcia, że istnieją, w końcu ludzi, którzy tu żyli i mieszkali przed nami.

Jedną z najbardziej "wielkomiejskich" dzielnic Poznania jest Łazarz lub poprawniej Święty Łazarz. Skąd jej nazwa? Jakie są jej historyczne korzenie? Gdyby takie pytanie zadać obecnym mieszkańcom Łazarza, niewielu potrafiłoby udzielić poprawnej odpowiedzi. Przed stu laty nikt takich wątpliwości nie miał. Prawidłowo kojarzono ją ze starym szpitalem i kościółkiem pw. św. Łazarza. Według wizji z roku 1719 szpital ten, istniejący od lat 60. XVI w., posiadał znaczne obszary ziemi. "Te zaś role poczynają się zaraz od Nowych Ogrodów za szpitalem, a kończą się aż u granicy drogi górczyńskiej, aż do głogu, przy którym ciągnie się droga do Górczyna, a tam się role łazareckie kończą". Droga ta widoczna jest na planie miasta z 1780 roku.

Sytuacja zmieniła się, gdy tory kolejowe przecięły dawne pola "łazareckie". Część terenu znalazła się wtedy w obrębie Wildy, a ziemie położone po zachodniej stronie linii kolejowej zachowały nazwę Św.Łazarz. W XIX wieku Św.Łazarz przekształcił się z wsi miejskiej w odrębną gminę, z własnym sołtysem wybieranym spośród mieszkańców uprawnionych do udziału w wyborach, Rada Gminy, współdziałając z władzami Poznania, które dążyły do ekspansji terytorialnej na zachód, wcześnie rozpoczęła prace nad przystosowaniem tych terenów do włączenia ich w obręb miasta. To ważne wydarzenie nastąpiło w kwietniu 1900 roku.

Istniejąca już wówczas sieć dróg, zwłaszcza droga w kierunku Kościana i na Śląsk, nazwana później ul. Głogowską, określiła w pewnym stopniu nową siatkę ulic - po stronie zachodniej z ul. Nowoogrodową (obecnie Matejki), która łączyła Łazarz z Jeżycami, na wschodzie z jedną z najwcześniej wytyczonych ulic, kają była Alejowa (obecnie Gąsiorowskich). Ulica Graniczna, oddzielająca przed wytyczeniem linii kolejowej Św.Łazarz od Wildy, długo zachowała, podobnie jak ul.Lodowa, swój niemal wiejski charakter. Przebieg tych dwóch ulic zauważył na urbanistycznym kształcie przyszłego Rynku Łazarskiego. Swego rodzaju symbolem dzielnicy Św.Łazarz stał się kościół pw.Matki Boskiej Bolesnej, zwieńczony charakterystyczną ażurową wieżą.

Leprozorium

Leprozorium założono na prawym brzegu rzeki Wildy, poza murami miasta Poznania. Lazaryci posiadali własność ziemi przyległych do leprozorium, z których czerpali dochody na swe utrzymanie. Z latami w pobliżu szpitala pojawiało się coraz więcej osadników-klientów i tak już w XVI w. istniała obok wieś o nazwie Święty Łazarz. Jeszcze w drugiej połowie XVI w. wzmiankowane są - nie przetrwałe do dziś - Szpital i Kościół Świętego Łazarza, do których należały znaczne obszary, ciągnące się aż do drogi prowadzącej do ówczesnej wsi Górczyn.

W XVIII w. na terenie wsi zaczęli osiedlać się Bambrzy. Na należących do nich gruntach wzniesiono później Kościół Matki Boskiej Bolesnej oraz obecny dworzec kolejowy. Tory przecięły lazareckie tereny przynależne wsi na dwie części. Część wschodnia przypadła Wildzie, zachodnią dalej nazywano Świętym Łazarzem lub Nowym Łazarzem. Pod koniec XIX w. wybudowano tu pierwsze większe zakłady przemysłowe.

Na zdjęciach stare plany Poznania z 1847, 1860, 1892, 1896, 1900, 1907, 1921, 1928 i 1929 r.
Fot: Janusz Ludwiczak, Biblioteka Uniwersytecka

ZOBACZ TAKŻE: Spacer po Łazarzu - patroni naszych ulic

ZOBACZ TAKŻE: Tam też jest Łazarz (odc. 8): Larnaka - miejsce, gdzie spoczywa patron dzielnicy

ZOBACZ TAKŻE: Tam też jest Łazarz (odc. 7): ulica Lazarská

ZOBACZ TAKŻE: Łazarz zez tyndy do tamtyndy

ZOBACZ TAKŻE: Dziś Łazarza. Kim był patron dzielnicy?

ZOBACZ TAKŻE: Czy jesteśmy lokalnymi patriotami?

ZOBACZ TAKŻE: POZnański Łazarz ma 110 lat! - otworzyliśmy okolicznościową wystawę pamiątek

ZOBACZ TAKŻE: Górczyn, Wilda, Jeżyce i Łazarz zmierzyły się ze sobą w turnieju piłki nożnej z okazji 110-lecia

ZOBACZ TAKŻE: Z okazji 110-lecia przyłączenia Łazarza do Poznaniu rozegrano Grę Miejską "Tryptyk Miejski"

ZOBACZ TAKŻE: Jak na przestrzeni lat zmieniał się Łazarz - dzielnica na starych planach miasta

ZOBACZ TAKŻE: Łazarz od środka - architektura dzielnicy