Wydarzenia, Łazarskie kalendarium, Komunikacja, Ciekawostki

125 lat temu na Łazarz dojechał pierwszy tramwaj elektryczny

10-04-2023 00:14   Janusz Ludwiczak

Równo 125 lat temu, 9 kwietnia 1898 roku na ulice Łazarza wyjechał pierwszy tramwaj elektryczny, który tym samym zastąpił omnibusy konne. Pierwsza linia oznaczona była kolorem zielonym i kursowała co 20 minut. Mieszkańcy ówczesnej jeszcze wsi Łazarz mogli dojechać tramwajem na sam Stary Rynek.

Wcześniej mieszkańcy ówczesnej wsi Łazarz (przypomnijmy, że Łazarz został przyłączony do Poznania dwa lata później, 1 kwietnia 1900 roku) mogli korzystać z omnibusów konnych, które należały do gminy łazarskiej.

Zanim na Łazarz dojechał tramwaj elektryczny 25 października 1897 roku rozpoczęły się roboty przy budowie torowiska i sieci trakcyjnej. Pracami elektryfikacyjnymi kierowała firma Union Elektritäts Gesellschaft z Berlina (UEG). Tramwaj elektryczny dojechałby na Łazarz już 6 marca 1898 roku (kiedy to uruchomiono trzy linie - białą z Ostrowa Tumskiego do Dworca Centralnego, żółtą - z Mostu Chwaliszewskiego do dworca oraz czerwoną z Jeżyc do Bramy Wildeckiej - ulicy Półwiejskiej), jednak z powodu sprzeciwu poczty nie zezwolono na poprowadzenie ruchu z Kaponiery na Łazarz do czasu zakończenia przebudowy linii telefonicznych.

"Po przebudowie linii telefonicznej 9 kwietnia 1898 r. przekazano do użytku trasę prowadzącą z Kaponiery ul. Głogowską do ul. Augusty (Niegolewskich), po której jeździła linia Stary Rynek - Św. Łazarz, oznaczana w dzień odpowiednimi tablicami, a po zmroku światłem zielonym, której wagony kursowały co 20 minut. Linia ta zastąpiła omnibusy konne gminy łazarskiej, kursujące od 4 kwietnia 1896 r. między placem Wilhelmowskim (Wolności) a ul. Augusty.
Pod koniec 1897 roku rozpoczęto budowę jeszcze dwóch jednotorowych tras tramwajowych - pierwszej - do ówczesnej wsi Górczyn, jako przedłużenia linii łazarskiej wzdłuż szosy Wrocławskiej (ul. Głogowskiej) z przystankiem końcowym na narożniku dzisiejszej ul. Knapowskiego. 19 maja 1898 r. linię Stary Rynek - Św. Łazarz przedłużono do Górczyna" – czytamy w książce Jana Wojcieszaka "120 lat komunikacji miejskiej w Poznaniu" (Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2000).

Później linia łazarska otrzymała swój numer. "Czwórka" jeździła z Górczyna (okolic skrzyżowania Głogowskiej, Górczyńskiej i Knapowskiego) do dzisiejszego Placu Wolności: Górczyn - Św. Łazarz - Głogowska - Kaponiera - Brama Berlińska - Wiktorii - Berlińska - Plac Wilhelmowski.

Historia komunikacji na Łazarzu w skrócie:

• 1886 (4 kwietnia) - uruchomienie linii omnibusu konnego gminy łazarskiej z Placu Wilhelmowskiego do ul. Augusty (Niegolewskich)
• 1897 - rozpoczęcie budowy dwóch jednotorowych tras tramwajowych do ówczesnej wsi Górczyn, jako przedłużenie linii łazarskiej wzdłuż szosy Wrocławskiej (ul. Głogowskiej) z przystankiem końcowym przy skrzyżowaniu z dzisiejszą ul. Knapowskiego.
• 1898 - otwarcie trasy tramwajowej z Kaponiery na Górczyn (linia nr 4: Plac Wilhelmowski - Berlińska - Wiktorii - Brama Berlińska - Kaponiera - Głogowska - Św.Łazarz - Górczyn (do dzisiejszej ulicy Knapowskiego). Częstotliwość kursowania wynosiła co 20 minut.
• 1899 (19 maja) - wagony na linii łazarskiej kursują już co 10 minut.
• 1900 - wydłużenie linii łazarskiej z Górczyna do Tamy Garbarskiej.
• 1902 (22 czerwca) - otwarcie linii tramwajowej wzdłuż ulicy Augusty-Wiktorii (dzisiejsza Grunwaldzka) do Koszar przy ul. Ułańskiej.
• 1905 - wybudowanie drugiego toru na ulicy Głogowskiej i Roosevelta. Do tej pory linia była jednotorowa z mijankami.
• 1906 - uruchomienie kolejnej linii tramwajowej od ul. Augusty (Niegolewskich) do Placu Królewskiego (dzisiejszy Plac Cyryla Ratajskiego) oraz linii tramwajowej na trasie Nowoogrodowa (Matejki) - Plac Sapieżyński (Wielkopolski).
• 1906 - kupno przez Spółkę Posener Strassenbahn (Poznańska Kolej Elektryczna) działki przy ulicy Łazarskiej (obecnie Głogowska 131/133) z przeznaczeniem pod budowę drugiej zajezdni tramwajowej (pierwsza powstała na Gajowej). Rok później wybudowano sześć torów oraz halę zajezdniową i mały warsztat.
• 1907 (19 listopada) - otwarcie zajezdni tramwajowej przy ul. Głogowskiej
• 1907 - wybudowanie dwóch nowych mijanek na jednotorowej trasie w ciągu ulicy Łazarskiej pomiędzy ul. Augusty (Niegolewskich), a zajezdnią.
• 1908 - Przygotowania do budowy Mostu Dworcowego i przebudowa Kaponiery. Na ul. Lenaua (dzisiejszy teren Międzynarodowych Targów Poznańskich) powstaje torowisko objazdowe od ul. Bukowskiej do terenu dzisiejszego Dworca Zachodniego. Umożliwiło to podwyższenie nasypu na ulicy Głogowskiej i Roosevelta.
• 1909 - powstaje drugi tor na ulicy Augusty-Wiktorii pomiędzy Nowoogrodową (Matejki), a Ułańską.
• 1910 - przedłużenie dwutorowej trasy na ul. Augusty-Wiktorii (Grunwaldzkiej) do ul. Doroty (Wojskowej).
• 1911 - oddanie do użytku Mostu Dworcowego
• 1911 - oznaczenie linii tramwajowych numerami m.in.:
  linia nr 4 Łazarz (Górczyn) - Tama Garbarska o długości 5,7 km
  linia nr 5 Augusty (Niegolewskich) - Plac Sapieżyński (Wielkopolski) o długości 3,2 km
  linia nr 6 Koszary Terenu (Ułańska) Śródka o długości 4,9 km
  linia nr 7 Nowoogrodowa (Matejki) - Plac Sapieżyński (Wielkopolski) o długości 2,6 km
• 1912 - powstanie linii dwutorowej (bez mijanek) w ciągu ulicy Roosevelta i Głogowskiej (do Rynku Łazarskiego).
• 1927 - ułożenie drugiego toru na ulicy Łazarskiej (Głogowskiej) przy zajezdni.
• 1928 - powstanie linii tramwajowej na ulicy Sczanieckiej.
• 1929 - przedłużenie linii nr 6 na al.Reymonta, do terenu Powszechnej Wystawy Krajowej (PeWuKi).
• 1936 - wydłużenie linii tramwajowej w ciągu ul. Grunwaldzkiej do Ostroroga.
• 1931-1935 - rozebranie torów tramwajowych w ul. Reymonta.
• 1935-1937 - rozebranie części torów na pętlach przy ulicach Jarochowskiego i Sczanieckiej (dalszy, nieczynny fragment odcinka dwutorowego został zdemontowany w 1944 roku).
• 1943 - na ulicy Głogowskiej kursuje pięć linii tramwajowych:
  linia nr 4: Górczyn - Dębiec
  linia nr 5: Górczyn - Stary Rynek
  linia nr 11: Palacza (zajezdnia) - Winiary
  linia nr 12: Sczanieckiej (do wysokości Kasprzaka) - Plac Wielkopolski
  linia nr 14: Palacza (zajezdnia) - Św.Trójcy (Wilda)
• 1943 - na ulicy Grunwaldzkiej kursują trzy linie tramwajowe:
  linia nr 3: Grunwaldzka - Traugutta (przez Św.Marcin, Półwiejską i Wildę)
  linia nr 6: Grochowska - Stary Rynek
  linia nr 13: Ostroroga - Plac Wielkopolski
• 1956 - 1965 - włączenie do eksploatacji trasy tramwajowej w ciągu ulicy Sczanieckiej (do "trójkąta" na Bogusławskiego).
• 1962 - przeniesienie siedziby MPK wraz z dyrekcją i administracją z ulicy Gjowej do nowego biurowca (tzw. "Zrębca") przy Głogowskiej.
• 1965 - dzielnicę zasila aż 11 linii tramwajowych:
  linia nr 4: Górczyn - Św.Marcin - Półwiejska - Dębiec
  linia nr 5: Górczyn - Św.Marcin - Pl.Bernardyński - Garbary - Rzeźnia
  linia nr 10: Górczyn - Jeżyce - Ogród Botaniczny (Ogrody)
  linia nr 11: Sczanieckiej - Sołacz - Winiary
  linia nr 12: Górczyn - Most Dworcowy - Wilda - Dębiec
  linia nr 14: Sczanieckiej - Most Dworcowy - Starołęka
  linia nr 3: Junikowo - Wierzbięcice - Dębiec
  linia nr 6: Bolkowicka - Królowej Jadwigi - Warszawskie
  linia nr 13: Bolkowicka - Św.Marcin - Strzelecka - Starołęka
  linia nr 15: Junikowo - Winogrady
  linia nr 17: Bolkowicka - Plac Wielkopolski
  
• 1970 (23 lutego) - przekazanie do eksploatacji trasy z ulicy Grunwaldzkiej przez Reymonta i Hetmańską. Uruchomienie linii nr 20 z Junikowa na Górczyn.
• 1970 - powstanie trasy tramwajowej w ulicy Przybyszewskiego i powstanie łuków na dzisiejszym Rondzie Jana Nowaka-Jeziorańskiego.
• 1972 - powstanie nowej pętli na Górczynie.
• 1973 - otwarcie nowej trasy tramwajowej w ulicy Hetmańskiej (pomiędzy Głogowską, a Traugutta).
• 1978 - uruchomienie linii nr 21 z Górczyna do al.Marcinkowskiego.
• 1980 - na Łazarzu kursują następujące linie tramwajowe:
  1: JUNIKOWO - Grunwaldzka - Reymonta - Hetmańska - Zamenhofa - ZAWADY (13,8 km)
  3: DĘBIEC - Wierzbięcice - Most Dworcowy - JUNIKOWO (10,9 km)
  5: GÓRCZYN - Głogowska - Kaponiera - Strzelecka - OS.LECHA (9 km)
  6: MIŁOSTOWO - Krzywoustego - Most Dworcowy - Grunwaldzka - BUDZISZYńSKA (13,1 km)
  10: DĘBIEC - Hetmańska - Głogowska - Winogrady - WILCZAK (9,3 km)
  11: GÓRCZYN - Głogowska - Winiarska - PIĄTKOWSKA (8,6 km)
  12: GÓRCZYN - Głogowska - Hetmańska - Zamenhofa - MIŁOSTOWO (11,7 km)
  13: JUNIKOWO - Grunwaldzka - Kaponiera - Św.Marcin - Strzelecka - Zamenhofa - STAROŁĘKA (13,1 km)
  14: GÓRCZYN - Głogowska - Most Dworcowy - Marchlewskiego (Królowej Jadwigi) - Krzywoustego - STAROŁĘKA (9,6 km)
  15: BUDZISZYńSKA - Grunwaldzka - Kaponiera - Winogrady - SERBSKA (POŁABSKA) (9,7 km)
  17: BUDZISZYńSKA - Grunwaldzka - Kaponiera - Most Teatralny - Plac Wielkopolski - MIŁOSTOWO (10,2 km)
  19: OGRODY - Przybyszewskiego - Reymonta - Hetmańska - STAROŁĘKA (9 km)
  20: OGRODY - Przybyszewskiego - Reymonta - Hetmańska - DĘBIEC (6,9 km)
  21: GÓRCZYN - Głogowska - Most Uniwersytecki - Armii Czerwonej (Św.Marcin) - MARCINKOWSKIEGO (powrót przez Most Teatralny) (5,1 km)
• 1986 - wybuch gazu na skrzyżowaniu Głogowskiej i Hetmańskiej wstrzymuje od 19 maja do 30 sierpnia ruch tramwajowy w ciągu ulicy Głogowskiej, Hetmańskiej i Reymonta. W tym czasie wymienione zostają instalacje podziemne oraz wybudowano wygodne wysepki przystankowe dla pasażerów. Poszerzona zostaje też jezdnia na ulicy Głogowskiej na odcinku od Rutkowskiego (Palacza) do Winklera eliminując ruch samochodowy z torowiska tramwajowego.
• 1988 - uruchomienie linii okólnej nr 0, która kursowała na trasie: OS.LECHA - Jedności Słowiańskiej (Chartowo, Żegrze) - Hetmańska - Głogowska - Most Dworcowy - Marchlewskiego (Królowej Jadwigi) - OS.LECHA. W 1992 roku modyfikacja trasy linii nr 0 (zamiast Królowej Jadwigi poprowadzenie przez Most Teatralny, Plac Wielkopolski i Rondo Śródka). "Zerówka" funkcjonowała do końca 1992 roku.
• 1991-1998 - dyrektorem MPK zostaje Jerzy Babiak.
• 1991 (2 stycznia) - wprowadzenie szczegółowych rozkładów jazdy z godzinami i minutami odjazdów.
• 1991 (18 listopada) - zastąpienie tramwajów nocnych (4N: SERBSKA - Głogowska - Hetmańska - Os.Lecha - ZAWADY, 5N: GÓRCZYN - Głogowska - Św.Marcin - Strzelecka - ZAWADY, 13N: JUNIKOWO - Grunwaldzka - Św.Marcin - Strzelecka - Zamenhofa - STAROŁEKA) autobusami nocnymi (N31: Plewiska - Grunwaldzka - Kaponiera - Św.Marcin - Most Rocha - Zamenhofa - Starołęka, N32: Kacza - Głogowska - Kaponiera, N38: Kaponiera - Głogowska - Hetmańska - Os.Orła Białego).
• 1993 - wprowadzenie nowej taryfy - biletów czasowych. Reorganizacja układu linii tramwajowych.
• 1997 (1 lutego) - uruchomienie Poznańskiego Szybkiego Tramwaju. Uruchomienie linii nr 15 z Piątkowa przez Łazarz (ul. Grunwaldzką) do Budziszyńskiej.
• 1997 (1 maja) - rozpoczęcie generalnej przebudowy ulicy Głogowskiej od Hetmańskiej do Ściegiennego (linia nr 3 skierowana na trasie WILCZAK - Głogowska - Hetmańska - PAMIĄTKOWA, linia nr 5: STOMIL -Głogowska - Hetmańska - DĘBIEC, linia nr 8: MIŁOSTOWO - Grunwaldzka - Reymonta - GŁOGOWSKA/HETMAńSKA - Głogowska - MIŁOSTOWO, linia nr 11: PIĄTKOWSKA - Głogowska - GŁOGOWSKA/HETMAńSKA - Reymonta - Gruwnaldzka - PIĄTKOWSKA).
• 1998 (6-11 stycznia) - strajk pracowników MPK. Ulicą Głogowską i Grunwaldzką kursuje komunikacja zastępcza PKS i gmin podmiejskich. Tramwaje pozostają w zajezdni.
• 1999 (8 lutego) - otwarcie ulicy Głogowskiej po przebudowie. Linia nr 14 połączyła Piątkowo trasą szybkiego tramwaju (PeSTki) przez Łazarz na Górczyn.
• 1999 - budowa wiaduktu w ulicy Hetmańskiej nad torami kolejowymi. Z ulicy Hetmańskiej znikają tramwaje. 1 września po przebudowie Hetmańskiej powracają tramwaje linii nr 1 i 7, a "jedynastka" zostaje wydłużona z Piątkowskiej przez Głogowską, Hetmańską, GTR na Zawady.
• 2002 - generalny remont torowiska na ulicy Głogowskiej (od Dworca Zachodniego do Hetmańskiej).
• 2003 (1 marca) - jadącą wzdłuż ulic Głogowskiej i Hetmańskiej linię nr 11 (relacji: Piątkowska - Zawady) zastępuje nowa linia nr 18 (relacji: Ogrody - Starołęka).
• 2006 - od 1 czerwca do 31 sierpnia modernizacja skrzyżowania Głogowska/Hetmańska. Uruchomienie trzech tramwajowych linii wahadłowych (Linia W1: GŁOGOWSKA/HETMAńSKA - Głogowska - Roosevelta - Rondo Kaponiera - TOWAROWA - Most Dworcowy - Głogowska - GŁOG/HETM, Linia W2: GÓRCZYN - Głogowska - ZAJEZDNIA GŁOGOWSKA, Linia W3: RONDO JEZIORAńSKIEGO - Reymonta - Hetmańska - GŁOG/HETM) oraz autobusowej komunikacji zastępczej "ZA TRAMWAJ" (GŁOG/HETM - Hetmańska - Rolna - PAMIĄTKOWA).
• 2007 - otwarcie Muzeum Komunikacji na terenie zajezdni przy ulicy Głogowskiej.
• 2013 – Po ponad dwóch latach budowy 1 września ruszyła najbardziej oczekiwana inwestycja komunikacyjna, która początkowo miała być zrealizowana na Euro 2012. Dzięki przedłużonej PeSTce do Dworca Zachodniego i ul. Głogowskiej polepszył się dojazd z Centrum i Łazarza na Winogrady i Piątkowo. Ponadto nowa trasa tramwajowa odciążyła Most Teatralny - węzeł, przez który co 30 sekund przejeżdża bimba.
  Nowa trasa tramwajowa ma 2 km długości, liczy łącznie 4021 metrów torów pojedynczych i 8911 metrów sieci trakcyjnej, a także składa się z trzech przystanków, jeden z nich powstał na dawnym peronie 7 poznańskiego dworca kolejowego, który jest w całości zadaszony (ma 108 m długości z przeszkloną halą o szerokości 17 m, wysokości 8,4 m i kubaturze 17,5 tys. m³ - do jej budowy wykorzystano 4 tys. m3 betonu, 284 tony stali konstrukcyjnej i 481 ton stali zbrojeniowej). W ramach inwestycji wybudowano również przejście podziemne, a także windy i schody ruchome do przystanku PST oraz na Dworzec Zachodni.
  Inwestycja kosztowała ponad 131 milionów złotych (131 068 222 zł), z czego 55 mln zł pochodzi z dofinansowania unijnego w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego.

• Mapa tramwajowa z 1898 i 1913 r. - Map: Jan Wojcieszak, Marek Mąkowski / MPK Poznań (fot.1,2)
• Wagon silnikowy typu Linke Hofmann na terenie zajezdni przy ul. Głogowskiej w latach 30 - fot. ze zbiorów Edmunda Nadolskiego / MPK Poznań (fot.3)
• Wagon doczepny typu Carl Weyer, zajezdnia przy ul. Głogowskiej, ok. 1930 r. - fot. ze zbiorów Wacława Kondoli / MPK Poznań (fot.4)
• Wagon silnikowy drugiego typu w zajezdni przy ul. Głogowskiej, ok. 1937 r. - fot. ze zbiorów Leona Masłowskiego / MPK Poznań (fot.5)

ZOBACZ TAKŻE: To najstarsza zajezdnia w Poznaniu

ZOBACZ TAKŻE: Od Bonapartego po kosynierów - odkrywali historię dzielnicy, której początki sięgają 1284 roku

ZOBACZ TAKŻE: 130-lecie MPK: historia łazarskiej komunikacji - tramwaj na Głogowskiej pojawił się 124 lata temu

ZOBACZ TAKŻE: 43 lata temu ulicą Hetmańską po raz pierwszy przejechał tramwaj

ZOBACZ TAKŻE: Najostrzejszy skręt w Poznaniu

ZOBACZ TAKŻE: Bimbą na Arenę - ul. Sczanieckiej

ZOBACZ TAKŻE: Budowa PeSTki miesiąc po miesiącu {GALERIA ZDJĘĆ}

ZOBACZ TAKŻE: (1)64 – łazarski autobus z bogatą historią