Spacer po Łazarzu - patroni naszych ulic, Reportaże, Ciekawostki

Początkowo nosiła nazwę Hardenbergstrasse

06-12-2015 21:16   Janusz Ludwiczak

Zobacz komentarze (2) * Skomentuj

Ulica ta ma blisko kilometr długości. Po raz pierwszy pojawiła się na planie Poznania w 1892 roku pod nazwą Hardenbergstrasse. Najstarsza kamienica ma 113 lat i została zbudowana w 1902 r. Z opisywanej w poprzednim odcinku naszego cyklu "Spacer po Łazarzu - patroni naszych ulic" Wojskowej przenosimy się na prostopadłą, sąsiadującą arterię, której patronem jest Stanisław Wyspiański.

Ulica Wyspiańskiego:

• Długość: 900 m
• Kod pocztowy:
  • 60-749 od numer 2 do 10 obie strony, od 5 do 13 nieparzyste
  • 60-750 od 12 do 22 parzyste, od 15 do 25 nieparzyste
  • 60-751 od 26 do 38 parzyste, od 27 do 45 nieparzyste
• Urząd pocztowy: obszar doręczeń - UP Poznań 2 (ul. Głogowska 17), najbliższa poczta - AP Poznań (ul. Grunwaldzka 17)
• Ilość budynków: 28
• Najwyższy numer: 45
• Status drogi: gminna/zbiorcza, układ uzupełniający
• Komunikacja miejska: BUS - 45
• Parafia:
  • ul. Wyspiańskiego 2, 3, 4, 5, 7, 10, 11, 12, 13, 14, 15, 15a, 16, 17, 18, 19, 20, 21, 22, 23, 25, 27, 27a, 29, 33, 39, 41, 43, 45 – Św. Anny (ul. Matejki/Limanowskiego 13)
  • ul. Wyspiańskiego 26, 26a, 26b, 38 – Michała Archanioła (ul. Stolarska 7)
• Obwód wyborczy:
  • ul. Wyspiańskiego 15, 15a, 17, 19, 21, 23, 25, 27, 27a, 29, 33, 39, 41, 43, 45 – komisja nr 44, Zespół Szkół Gimnazjalno-Licealnych (ul. Wyspiańskiego 27)
  • ul. Wyspiańskiego 2, 3, 4, 5, 7, 11, 13 – komisja nr 45, Szkoła Podstawowa nr 26 (ul. Berwińskiego 2/4)
  • ul. Wyspiańskiego 10, 12, 14, 16, 18, 20, 22 – komisja nr 50, II Liceum Ogólnokształcące (ul. Matejki 8/10)
  • ul. Wyspiańskiego 26, 26A, 26B, 38 – komisja nr 51, II Liceum Ogólnokształcące (ul. Matejki 8/10)
• Obwód szkół: Szkoła Podstawowa nr 26 (ul. Berwińskiego 2/4), Gimnazjum nr 33 (ul. Wyspiańskiego 27)
• Policja: Komisariat Poznań-Grunwald (ul. Rycerska), rewir I, III, rejon dzielnicowych 2, 3, 34.

Od Parku Wilsona wśród secesyjnych kamienic przez Arenę i dawne koszary do Parku Manitiusa

Ulica Wyspiańskiego ma blisko kilometr długości, prowadzi ze wschodu na zachód, łącząc główną łazarską arterię - Głogowską z al. Reymonta. Ulica ta krzyżuje się z jedenastoma ulicami: Głogowską, Klonowica, Matejki, Chełmońskiego, Drużbackiej, Kossaka, Ułańską, Jarochowskiego, Wojskową, Iłłakowiczówny i Reymonta.

Jeździ tędy autobus linii nr 45, którym można dojechać z Dworca Zachodniego na Grunwald (Marcelin i os. Kopernika).

Początkowo nosiła nazwę Hardenbergstrasse

Ulica ta pojawia się po raz pierwszy na planie Poznania w 1892 roku. Początkowo nosiła nazwę Hardenbergstrasse (pol. Hardenberga) - najprawdopodobniej Karla Augusta barona von Hardenberga, żyjącego w latach 1750-1822 reformatora, polityka i księcia pruskiego.

Sięgał tutaj od północy wojskowy plac ćwiczeń. Od południa i zachodu dochodziły tutaj pola uprawne. Ulicę - za czasów niewoli pruskiego męża stanu księcia Karola Hardenberga - nazywali Polacy ulicą Hardą – pisze Zbigniew Zakrzewski w książce "Ulicami mojego Poznania. Przechadzki z lat 1918-1939".

15 listopada 1919 r. ulica otrzymała nowego patrona - Stanisława Wyspiańskiego. W czasie II wojny światowej Niemcy znów przywrócili nazwę Hardenbergstrasse. W 1945 r. przywrócono polską nazwę ulicy Wyspiańskiego i tak pozostało do dziś.

Najstarszy budynek ma 113 lat

Pod numerem 12 znajduje się kamienica, która powstała w 1902 roku. Trzy lata później powstały kamienice naprzeciwko - pod "trzynastką" i "piętnastką", na rogu Drużbackiej. W 1905 roku wzniesiono również willę pod numerem 5 według projektu architekta Frantza Otto oraz dom pod numerem 23. Z początku XX wieku są też kamienice pod numerem 10 (w 1906 r.), 11 (w 1907 r. według projektu prof. Paula Lindera i Karla Roskama), 16 (1910 r.) i 14 (1912 r. - proj. arch. Scheibler i Mayer).

W latach 30. XX wieku wybudowane zostały budynki pod numerem 2 (proj. Władysław Czarnecki), 7, 18, 19, 20, 21, 22, 38 i 41.

Trzydzieści lat później, w 1963 r. powstał siedmiokondygnacyjny blok z 54 mieszkaniami pod numerem 15 i 17a.

Mieścił się tutaj posterunek Policji

Jeszcze kilka la temu w dwupiętrowej willi przy ul. Wyspiańskiego 7 mieściła się komenda policji i oddział komisariatu Poznań-Grunwald. Tutaj swoje dyżury mieli też łazarscy dzielnicowi.

Pod koniec 2010 roku budynek ten opuściło Stowarzyszenie Twórców i Sympatyków Kultury przy Komendzie Wojewódzkiej Policji, które na poddaszu urządziło Galerię "Na Strychu".

Pierwotnie do budynku po dawnej komendzie miała wprowadzić się Straż Graniczna. Później mówiło się o przekazanie nieruchomości w zarząd Miasta Poznań. Tak jednak się nie stało. Budynek ciągle stoi pusty.

Ośrodek bujnego życia towarzyskiego

Pod "dziesiątką", na rogu Chełmońskiego znajduje się okazała, secesyjna kamienica zbudowana w 1904 roku według projektu Oskara Hoffmanna. Jej pierwszym właścicielem był bogaty nauczyciel Nimil Nicklaus. Od 1926 roku w domu tym mieszkały siostry Maria i Zofia Trąmpczyńskie.

Jedna z panien Opalińskich wyszła za mąż za króla Stanisława Leszczyńskiego, stając się tym samym matką Marii, królowej Francji, a druga poślubiła Trąmpczyńskiego, dalekiego antenata mieszkanek domu przy Wyspiańskiego 10. W saloniku wisiał na ścianie cenny haft, własnoręcznie wykonany przez królową Marię de domo Leszczyńską.
Osoba wielkiej delikatności uczuć, Zofia Trąmpczyńska, pozostawiła kilka obrazów swego pędzla. Maria, wybitna śpiewaczka operowa, swym pięknym, głębokim altem zdobyła na wiele lat przed pierwszą wojną światową duże powodzenie w niejednej europejskiej stolicy.
Śpiewaczka miała w swoim czasie partnerów tak znakomitych, jak Mattia Battistini czy Titto Rufa. Odkąd w roku 1926 powróciła do Poznania i objęła klasę śpiewu w Konserwatorium Muzycznym, dom przy Wyspiańskiego stał się ośrodkiem bujnego życia towarzyskiego – wskazuje Zbigniew Zakrzewski w książce "Ulicami mojego Poznania. Przechadzki z lat 1918-1939".

"Dobry remont" - najlepsza renowacja

Pod numerem 12, na rogu Chełmońskiego mieści się kamienica z wieżyczkami, zbudowana w latach 1903-1906, która w 2007 roku otrzymała nazwę "Villa Historica".

Kamienica ta została nagrodzona w 2010 roku w konkursie na najlepsze renowacje elewacji kamienic "Dobry remont" organizowanym przez Stowarzyszenie Inwestycje dla Poznania.

Gimnazjum w kamienicy

W zabytkowej, dwuskrzydłowej kamienicy wzniesionej w 1904 roku pod numerem 15, na rogu Kossaka mieściło się Państwowe Gimnazjum im. Ignacego Paderewskiego.

Przejęło ono uczniów Gimnazjów Marcinkowskiego, które wobec nadmiernej liczby zgłoszeń nie było wstanie ulokować ich u siebie, a ponadto uczniów prywatnego Gimnazjum imienia Księdza Piotra Wawrzyniaka. Niebawem uczelnia ta, początkowo typu klasycznego, a potem humanistycznego została obdarzona patronatem Ignacego Paderewskiego. Na kilka lat przed wojną Gimnazjum imienia Paderewskiego przeniosło się do bocznego skrzydła gmachu Wyższej Szkoły Handlowej [obecnie Uniwersytet Ekonomiczny - przyp. red.] od strony Składowej – opowiada Zbigniew Zakrzewski w swojej publikacji "Ulicami mojego Poznania. Przechadzki z lat 1918-1939".

ZOBACZ TAKŻE: Miał nosić imię pułkownika Wade - pl. Wyspiańskiego

Patronem malarz

STANISŁAW WYSPIAŃSKI - polski dramaturg, poeta, malarz, grafik, architekt, projektant mebli. Jako pisarz związany z dramatem symbolicznym. Tworzył w epoce Młodej Polski. Bywa nazywany czwartym wieszczem polskim.

Urodził się 15 stycznia 1869 r. w Krakowie. Syn Franciszka, rzeźbiarza i fotografika, i Marii z Rogowskich. Matka zmarła, kiedy Stanisław Wyspiański miał siedem lat, a ponieważ ojciec nie potrafił sprawować nad nim odpowiedniej opieki, od 1880 roku wychowywał się u bezdzietnego wujostwa Kazimierza i Joanny (Janiny) Stankiewiczów, traktowany jak ich własne dziecko. Stankiewiczowie byli ludźmi wysokiej kultury, w ich domu bywali m.in. Jan Matejko, Józef Szujski, Karol Estreicher i Władysław Łuszczkiewicz. Wyspiański kształcił się w mającym wielowiekowe tradycje gimnazjum św. Anny w Krakowie, gdzie wykłady odbywały się w języku polskim, a dużą wagę przywiązywano do nauki historii Polski i historii literatury polskiej. Przez 8 lat nauki niczym się nie wyróżnił. W okresie szkolnym podjął pierwsze znane dziś próby literackie (interpretacja dramatyczna obrazu Matejki Batory pod Pskowem w roku 1886) oraz malarskie.

W czasie pobytu w szkole nawiązał koleżeńskie stosunki z Józefem Mehofferem, Lucjanem Rydlem, Stanisławem Estreicherem, Henrykiem Opieńskim i Jerzym Żuławskim.

W 1887 roku, po złożeniu egzaminów maturalnych, Wyspiański zapisał się na wydział filozoficzny Uniwersytetu Jagiellońskiego, gdzie w latach 1887-1890 i 1896-1897 uczęszczał na wykłady z historii, historii sztuki i literatury, i rozpoczął studia malarskie w Szkole Sztuk Pięknych w Krakowie, której dyrektorem był w tym czasie Jan Matejko. Jako wyróżniającemu się uczniowi Matejko powierzył mu współudział w wykonaniu zaprojektowanej przez siebie polichromii w odnawianym kościele Mariackim.

W roku 1890 artysta udał się w podróż zagraniczną po Europie – jej trasa wiodła przez Włochy i Szwajcarię do Francji (gdzie zgłębiał sztukę średniowieczną, głównie katedr gotyckich), a dalej do Niemiec i Pragi. W latach 1891-1894 trzykrotnie przebywał w Paryżu, uczył się w prywatnej Academie Colarrosi i wiele malował. Żył wówczas w trudnych warunkach materialnych, korzystając ze stypendium Szkoły Sztuk Pięknych. W tym czasie zetknął się z Władysławem Ślewińskim, z Gauguinem i nabistami; silne wrażenie wywarło na nim malarstwo Pierre’a Puvisa de Chavannes, a zwłaszcza freski w Panteonie.

W tym czasie stale malował, jednocześnie jednak jego uwagę coraz bardziej przyciągał teatr. Uczęszczał na spektakle operowe, oglądał przedstawienia klasyków francuskich, interesował się tragedią antyczną i dramatami Szekspira. Powstały wówczas próby własnych dramatów Wyspiańskiego: Królowa Polskiej Korony i wstępne redakcje Legendy, Warszawianki, Daniela i Meleagra. Utwory artysta kończył już w Krakowie, dokąd wrócił na stałe w sierpniu 1894 roku.

Pod koniec lat 90. XIX wieku artysta odegrał istotną rolę w ruchu modernistycznym. Zaprojektował i częściowo wykonał polichromię w restaurowanym kościele Franciszkanów złożoną z motywów kwiatowych, heraldycznych i geometrycznych oraz witraże: bł. Salomei i św. Franciszka oraz Boga Ojca zatytułowany Stań się. Zdobył Nagrodę Polskiej Akademii Umiejętności za pejzaże z kopcem Kościuszki.

Jako malarz i dekorator nawiązał współpracę z Teatrem Miejskim w Krakowie pod dyrekcją Tadeusza Pawlikowskiego. Wkrótce na jego scenie rozwinął swoją twórczość dramatyczną.

W Krakowie nawiązał współpracę z towarzystwem Sztuka, a w połowie 1898 roku objął stanowisko kierownika artystycznego tygodnika Życie, w którym redaktorem naczelnym był Stanisław Przybyszewski.

Jednak ani ogłoszenie drukiem Legendy w roku 1897, ani pierwsze dzieła malarskie nie przyniosły Wyspiańskiemu większego uznania. Podobnie bez echa minęło wydanie Meleagra (1898). Dopiero wydanie Warszawianki zyskało mu szerszy rozgłos (wydanie w Życiu w roku 1898, a osobno w 1901) – dziełem tym Wyspiański zapoczątkował serię dramatów narodowych. W roku 1899 ukazały się dramaty Protesilas i Laodamia, Klątwa i Lelewel, a w roku 1900 Legion.

W roku 1900 Wyspiański poślubił chłopkę Teodorę Teofilę Pytko, mającą nieślubnego syna Teodora, przysposobionego przez artystę. Jeszcze przed ślubem urodziła się ich córka Helena (1895-1971) i syn Mieczysław (1899-1920), a później Stanisław (1901-1967).

W listopadzie 1900 wziął udział w weselu swego przyjaciela Lucjana Rydla w Bronowicach Małych. Na kanwie tego wydarzenia powstało słynne Wesele wydane w roku 1901, które przyniosło Wyspiańskiemu sławę i uznanie.

W roku 1903 artysta wydał trzy nowe dzieła: Wyzwolenie, Achileis i Bolesław Śmiały. W następnym roku ukazało się nowe opracowanie Legendy (tzw. Legenda II), Noc listopadowa oraz Akropolis. W latach następnych Wyspiański zajmował się dokończeniem utworów dawniej rozpoczętych i pracą nad nowymi. W roku 1907 ukazały się Skałka, Powrót Odysa oraz Sędziowie i przeróbka Cyda Corneille’a, pośmiertnie w 1910 tłumaczenie Zairy Woltera.

W roku 1906 Wyspiański został profesorem krakowskiej Akademii Sztuk Pięknych, był także członkiem krakowskiej Rady Miejskiej. Był jednym z założycieli Towarzystwa Artystów Polskich „Sztuka”.

W ostatnim okresie życia schorowany i niedomagający fizycznie artysta leczył się w Rymanowie i Bad Hall, a potem przeniósł się do swojej chaty we wsi Węgrzce. Wyspiański chorował przez wiele lat i zmarł na nieuleczalną wówczas kiłę.

Zmarł 28 listopada 1907 roku w Krakowie. Pochowany został w Krypcie Zasłużonych na Skałce.

Ciekawostki:

• "Wyspiańskiego" - to również nazwa przystanku autobusowego linii nr 64.
• W 1923 roku skwer przy tej ulicy, noszący również imię Wyspiańskiego planowano wyodrębnić, jednak pozostał w obrębie ulicy.
• W ubiegłym roku na ul. Wyspiańskiego, na odcinku pomiędzy Jarochowskiego a Wojskową pojawiła się nowa zieleń (nasadzone zostały m.in. cisy, piwonie i begonie). Zamontowano również kilka ławek i innych elementów małej architektury.

Opracowanie na podstawie - źródła:

• Wikipedia
• Zygmunt Zaleski, "Nazwy ulic w Poznaniu", Magistrat Stołeczny Miasta Poznania, 1926
• Praca zbiorowa, Atlas architektury Poznania, Wydawnictwo Miejskie, Poznań, 2008, s.265, ISBN 978-83-7503-058-7
• "Spis zabytków architektury", Wydawnictwo Miejskie, Poznań 2004
• System Informacji Przestrzennej - wykaz ZGiKM Geopoz
• wykaz dróg, Zarząd Dróg Miejskich
• Poznańska wiki - poznan.wikia.com
• Encyklopedia PWN
• lazarz.pl - materiały własne

Fot: Biblioteka Uniwersytecka (4-8), Jan Kurek (9-10), Janusz Ludwiczak

ZOBACZ TAKŻE: Na ulicy Wyspiańskiego posadzono zieleń i zamontowano ławki

ZOBACZ TAKŻE: W dawnym komisariacie przy Wyspiańskiego nie będzie straży granicznej, budynku chce pozbyć się MSW

ZOBACZ TAKŻE: Villa Historica nagrodzona przez "Inwestycje dla Poznania" i Miejskiego Konserwatora Zabytków

ZOBACZ TAKŻE: Została wytyczona w 1895 r, w miejscu drogi wiejskiej. Początkowo zwała się Nowoogrodową

ZOBACZ TAKŻE: Początkowo patronował jej Liebig. Szczyty kamienic przypominały fasady XVI-wiecznego zamku

ZOBACZ TAKŻE: Za Niemców Derfflingera i Scharnhorsta. Ulica ta powstała w 1920 roku

ZOBACZ TAKŻE: Miał nosić imię pułkownika Wade - pl. Wyspiańskiego

ZOBACZ TAKŻE: Spacer po Łazarzu - patroni naszych ulic